آغاز دفتر

اجازه نامه ها بخشى از ميراث حديثى مسلمانان به شمار مى روند كه در سده هاى نخست هجرى ، نقش مهمى در انتقال نسل به نسل احاديثْ ايفا مى نمودند . بعدها با تدوين و نشر مجامع حديثى ، اجازه، بيشتر جنبه تشريفى يافت و با گسترش كتابت و پيدايش صنعت چاپ ، امروزه بسيار كم رنگ شده و رو به زوال است .
ترديدى نيست كه اجازه نويسى ، امروزه ، نقشى در اعتبار سند ندارد ؛ زيرا غالب احاديث، گرد آمده و به گونه هاى مختلف ، ثبت شده اند . ليك اين امر ، برخى از اهل فضل را به اشتباه درافكنده و گمان برده اند كه نبايد به نگهدارى و مطالعه اجازه نامه ها و كتب اجازاتْ پرداخت و نقد عمر و مال را بايد صرف ديگر شاخه هاى علوم حديث كرد .
به گمان ما اين اشتباه ، از آنجا نشئت گرفته كه امروزه . نوعا . از اجازه نامه ، همان ثمر و اثر ديروز آن را انتظار مى كشيم و با اين نگاه ، حقْ همان است . در حالى كه مى توان . و بلكه بايد . به اجازه نامه ، به عنوان گنجينه اى ارزشمند در حوزه فرهنگ اسلامى و فرهنگ حديثى نگريست .
اجازه نامه ها، كشكولى از تاريخ ، ادبيات ، حديث و فرهنگ عمومى جوامع اسلامى اند.
اجازه نامه ها ، گزارشگر روحيات و خصلت هاى اجازه دهندگان اند.
اجازه نامه ها ، مسئله هاى مورد اهتمام محدّثان را به نمايش مى گذارند .

اجازه نامه ها، حاوى بهترين اطلاعات كتابشناختى درباره كتب گذشتگان اند.
اجازه نامه ها، كتب متداول و رايج گذشته را مى نمايانند .
و .. .
به سخن ديگر ، اجازه ها منبعى بسيار غنى براى مطالعه تاريخ حديث و تطوّرات آن به شمار مى روند . همان گونه كه فرهنگ عمومى جوامع انسانى را نمى توان از كتابهاى خاصّى درآورد . بلكه بايد به شعرها ، مَثَل ها ، لباس ها، بازى ها ، حرفه ها ، محاورات و .. . رو كرد . ، به همان سان ، فرهنگ عمومىِ حديث نگارى و حديث پژوهى را نيز نمى توان از كتب حديث و درايه فرا گرفت ؛ بلكه بايد به همه كتابهاى شرح حديث ، ترجمه ها، لغت نامه هاى حديثى و مهمتر از همه : اجازه نامه ها مراجعه كرد .
طُرفه اينكه نگاه امروزه به اجازات . آنچنان كه در ميان اهل اين فنْ رايج است . ، از زاويه فرهنگ عمومى حديث است ، نه از زاويه تصحيح روايت و حفظ اسناد .
برخى نويسندگان ، به درستى ، فوايد اجازه نامه ها را برشمرده و گفته اند:
1) اعتماد و اطمينان بيشتر به گفته ها و نوشته هاى شخص مجاز ؛
2) دستيابى به شرح احوال و تاريخ زندگى و زندگى نامه علمى دانشمندان و شناخت نام و نشان و كنيه و لقب و نسب آنان و اطلاع يافتن بر طبقات و مشايخ و شاگردان و آثار ايشان كه از جهت تميز افراد از يكديگر و تشخيص اقوال و افعال هريك از آنان و بررسى اسناد روايات ، سودمند و مؤثّر است ؛
3) اطلاع يافتن بر انديشه ها ، گرايش ها و كارهاى فردى و اجتماعى دانشوران ؛ چون قسمتى از اجازات ، متضمّن گواهى ها و اظهار نظرهاى مشايخ ، نسبت به شاگردان و معاصران يا بالعكس مى باشد و اين امر در قبول يا ردّ احاديث و اقوال رسيده از ايشان ، از جهت اطمينان به وثاقت يا عدم وثاقتشان ، تأثير بسزايى دارد ؛
4) در بخشى از اجازات ، نكته هاى ارزنده علمى و فرهنگى فراوانْ نهفته است كه مى تواند در جهت شناخت تاريخ و محيط و اوضاع علمى و اجتماعى و سياسى عصر دانشمندان و راويان ، از جوانب مختلف ، مفيد و سودمند باشد ؛