الفصل السّادس : آداب التّعلّم

6 / 1 . ما يَنبَغي فى طَلَبِ العِلمِ

أ ـ الإِخلاص

۱۲۸.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :طالِبُ العِلمِ للّهِِ أفضَلُ عِندَ اللّهِ مِنَ المُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ. ^۱

۱۲۹.عنه صلى الله عليه و آله :لا تَطلُبُوا العِلمَ لِتُباهوا بِهِ العُلَماءَ ، ولا لِتُماروا بِهِ السُّفَهاءَ ، ولا لِتَصرِفوا بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَيكُم ، فَمَن فَعَلَ ذلِكَ فَهُوَ فِي النّارِ ، ولكِن تَعَلَّموهُ للّهِِ ولِلدّارِ الآخِرَةِ. ^۲

۱۳۰.عنه صلى الله عليه و آلهـ في ذِكرِ صِفاتِ المُؤمِنِ ـ: لا يَرُدُّ الحَقَّ مِن عَدُوِّهِ ، لا يَتَعَلَّمُ إلّا لِيَعلَمَ ، ولا يَعلَمُ إلّا لِيَعمَلَ . ^۳

ب ـ اِختِيارُ المُعَلِّمِ الصّالِحِ

الكتاب

« فَلْيَنظُرِ الْاءِنسَـنُ إِلَى طَعَامِهِ » . ^۴

فصل ششم : آداب آموختن

6 / 1 . آنچه در طلب علم ، شايسته است

الف ـ اخلاص

۱۲۸.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :جوياى دانش براى خدا [ با انگيزه الهى] ، نزد خدا برتر از مجاهد راه خداست .

۱۲۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :دانش را [با اين هدف] نجوييد كه بدان به دانشمندان فخر بفروشيد ، يا با نادانان به جدل برخيزيد و يا مردم را به سوى خود بگردانيد ؛ چرا كه هر كس چنين كند ، در آتش است ؛ ليكن دانش را تنها براى خدا و سراى آخرت ، فرا بگيريد .

۱۳۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در بيان ويژگى هاى مؤمن ـ: مؤمن ، آن است كه حق را [حتّى ]از دشمنش مى پذيرد ، و فرا نمى گيرد ، جز براى آن كه بداند و دانستنش تنها براى به كار بستن است .

ب ـ انتخاب آموزگار درستكار

قرآن

«پس انسان بايد به خوراك خود بنگرد» .

الحديث

۱۳۱.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ هذَا العِلمَ دينٌ ، فَانظُروا عَمَّن تَأخُذونَ دينَكُم. ^۱

۱۳۲.عنه صلى الله عليه و آله :لا تَقعُدوا إلّا إلى عالِمٍ يَدعوكُم مِن ثَلاثٍ إلى ثَلاثٍ : مِنَ الكِبرِ إلَى التَّواضُعِ ، ومِنَ المُداهَنَةِ إلَى المُناصَحَةِ ، ومِنَ الجَهلِ إلَى العِلمِ. ^۲

ج ـ رِعايَةُ الأَهَمِّ فَالأَهَمِّ

۱۳۳.التوحيد عن ابن عبّاس :جاءَ أعرابِيٌّ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ : يا رَسولَ اللّهِ ، عَلِّمني مِن غَرائِبِ العِلمِ .
قالَ : ما صَنَعتَ في رَأسِ العِلمِ حَتّى تَسأَلَ عَن غَرائِبِهِ ؟ !
قالَ الرَّجُلُ : ما رَأسُ العِلمِ يا رَسولَ اللّهِ ؟
قالَ : مَعرِفَةُ اللّهِ حَقَّ مَعرِفَتِهِ .
قالَ الأَعرابِيُّ : وما مَعرِفَةُ اللّهِ حَقَّ مَعرِفَتِهِ ؟
قالَ : تَعرِفُهُ بِلا مِثلٍ ولا شِبهٍ ولا نِدٍّ ، وأنَّهُ واحِدٌ أحَدٌ ظاهِرٌ باطِنٌ أوَّلٌ آخِرٌ، لا كُفوَ لَهُ ولا نَظيرَ، فَذلِكَ حَقُّ مَعرِفَتِهِ. ^۳

د ـ الدِّراية

۱۳۴.مسند ابن حنبل عن أبي عبد الرّحمان :حَدَّثَنا مَن كانَ يُقرِئُنا مِن أصحابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ، أنَّهُم كانوا يَقتَرِئونَ مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَشرَ آياتٍ ، فَلا يَأخُذونَ فِي العَشرِ الاُخرى حَتّى يَعلَموا ما في هذِهِ مِن العِلمِ وَالعَمَلِ. ^۴

حديث

۱۳۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اين دانش ، دين است . پس نيك بنگريد كه از چه كسى دين خود را مى گيريد .

۱۳۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :نزد كسى منشينيد ، مگر دانشمندى كه شما را از سه چيز به سه چيز ديگر فرا بخواند : از تكبّر به فروتنى ، و از سازشكارى [در برابر منكرات] به اندرزگويى ، و از نادانى به دانش .

ج ـ رعايت اولويت ها

۱۳۳.التوحيدـ به نقل از ابن عبّاس ـ: باديه نشينى ، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت : اى پيامبر خدا ! از شگفتى هاى دانش به من بياموز .
فرمود : «با اساس دانش چه كرده اى كه از شگفتى هايش مى پرسى؟» .
مرد گفت : اى پيامبر خدا ! اساس دانش چيست؟
فرمود : «شناخت خدا ، آن چنان كه بايد» .
باديه نشين گفت : شناخت خدا ، آن چنان كه حقّ شناخت اوست ، چگونه است؟
فرمود : «او را بى مانند و بى شبيه و بى همتا بدانى و بدانى كه او يكتا ، يگانه ، پيدا ، نهان ، نخست و پايان است ، نه همتايى دارد و نه همانندى . اين ، حقّ شناخت اوست» .

د ـ فهميدن

۱۳۴.مسند ابن حنبلـ به نقل از ابو عبد الرحمان ـ: هر كدام از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله كه به ما قرائت قرآن مى آموختند ، مى گفتند كه آنان ، قرائت ده آيه را از پيامبر خدا فرا مى گرفتند و تا آنچه در اين ده آيه از علم و عمل بود ، نمى دانستند ، قرائت ده آيه ديگر را آغاز نمى كردند .