۱۲۰.عنه صلى الله عليه و آله :بِذِكرِ اللّهِ تَحيَى القُلوبُ. ^۱

۱۲۱.عنه صلى الله عليه و آله :إنَّ آدَمَ شَكا إلَى اللّهِ ما يَلقى مِن حَديثِ النَّفسِ وَالحُزنِ ، فَنَزَلَ عَلَيهِ جَبرَئيلُ عليه السلام فَقالَ لَهُ : يا آدَمُ ، قُل : لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ . فَقالَها فَذَهَبَ عَنهُ الوَسوَسَةُ وَالحُزنُ. ^۲

4 / 3 . الاِستِعاذَة

الكتاب

« وَ قُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَ تِ الشَّيَـطِينِ * وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحْضُرُونِ » . ^۳

الحديث

۱۲۲.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ إبليسَ لَهُ خُرطومٌ كَخُرطومِ الكَلبِ واضِعُهُ عَلى قَلبِ ابنِ آدَمَ يُذَكِّرُهُ الشَّهَواتِ وَاللَّذّاتِ ، ويَأتيهِ بِالأَماني ، ويَأتيهِ بِالوَسوَسَةِ عَلى قَلبِهِ لِيُشَكِّكَهُ في رَبِّهِ ، فَإِذا قالَ العَبدُ : «أعوذُ بِاللّهِ السَّميعِ العَليمِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ وأعوذُ بِاللّهِ أن يَحضُرونِ إنَّ اللّهَ هُوَ السَّميعُ العَليمُ» خَنَسَ الخُرطومُ عَنِ القَلبِ. ^۴

الفصل الخامس : آثار العلم والحكمة

5 / 1 . الإِيمان

الكتاب

«شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَـهَ إِلَا هُوَ وَالْمَلَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمَا بِالْقِسْطِ لَا إِلَـهَ إِلَا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» . ^۵

۱۲۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :با ذكر خدا ، دل ها زنده مى شوند.

۱۲۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :آدم عليه السلام از القائات نفسانى و اندوه ، به خدا شِكوه كرد . جبرئيل عليه السلام بر او فرود آمد و بدو گفت : اى آدم! بگو : «لا حول و لا قوّة إلّا باللّه ؛ هيچ نيرو و توانى نيست ، مگر به [اراده ]خدا» .
آدم عليه السلام آن را گفت و وسوسه و اندوهش رفت.

4 / 3 . استعاذه

قرآن

«و بگو: پروردگارا! از وسوسه هاى شيطان ها به تو پناه مى برم. و پروردگارا! از اين كه [ آنها ]به پيش من حاضر شوند ، به تو پناه مى برم» .

حديث

۱۲۲.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :ابليس ، پوزه اى چون پوزه سگ دارد كه آن را روى دل انسان مى گذارد و شهوت ها و لذّت ها را به يادش مى آورد و آرزوهايى را در دلش مى اندازد و در دلش وسوسه مى كند تا او را درباره پروردگارش به شك اندازد . پس هر گاه بنده بگويد : «از شيطانِ رانده شده ، به خداى شنواى دانا پناه مى برم و از اين كه نزد من حضور يابند ، به خدا پناه مى برم . همانا خداوند ، شنوا و داناست» ، پوزه را از دلش بر مى دارد .

فصل پنجم : آثار علم و حكمت

5 / 1 . ايمان

قرآن

«خدا كه همواره به عدل، قيام دارد، گواهى مى دهد كه جز او هيچ معبودى نيست ، و فرشتگان و دانشوران [ نيز به همان ، گواهى مى دهند . جز او كه توانا و حكيم است، هيچ معبودى نيست» .

الحديث

۱۲۳.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :. . . أمّا عَلامَةُ العِلمِ فَأَربَعَةٌ : العِلمُ بِاللّهِ، وَالعِلمُ بِمَحَبَّتِهِ ، وَالْعِلْمُ بمكارهه ، وَالعِلمُ بِفَرائِضِهِ، وَالحِفظُ لَها حَتّى تُؤَدّى. ^۱

5 / 2 . الخَشيَة

الكتاب

«إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَـؤُاْ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ» . ^۲

الحديث

۱۲۴.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :رَأسُ الحِكمَةِ مَخافَةُ اللّهِ عز و جل . ^۳

5 / 3 . العَمَل

۱۲۵.مجمع البيان عن جابر :تَلَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله هذِهِ الآيَةَ : «وَ مَا يَعْقِلُهَا إِلَا الْعَــلِمُونَ»^۴ وقالَ : العالِمُ الَّذي عَقَلَ عَنِ اللّهِ ، فَعَمِلَ بِطاعَتِهِ ، وَاجتَنَبَ سَخَطَهُ . ^۵

۱۲۶.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :إنَّ العالِمَ مَن يَعمَلُ بِالعِلمِ وإن كانَ قَليلَ العَمَلِ. ^۶

5 / 4 . الصَّلاح

۱۲۷.رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في بيانِ ما يَتَشَعَّبُ عَنِ العِلمِ ـ: أمَّا العِلمُ ، فَيَتَشَعَّبُ مِنهُ الغِنى وإن كانَ فَقيراً ، وَالجودُ وإن كانَ بَخيلًا ، وَالمَهابَةُ وإن كانَ هَيِّناً ، وَالسَّلامَةُ وإن كانَ سَقيماً ، وَالقُربُ وإن كانَ قَصِيًّا، وَالحَياءُ وإن كانَ صَلِفاً ، وَالرِّفعَةُ وإن كانَ وَضيعاً ، وَالشَّرَفُ وإن كانَ رَذلًا ، وَالحِكمَةُ ، وَالحُظوَةُ ، فَهذا مايَتَشَعَّبُ لِلعاقِلِ بِعِلمِهِ . فَطوبى لِمَن عَقَلَ وعَلِمَ. ^۷

حديث

۱۲۳.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :. . . نشانه دانش ، چهار چيز است : شناخت خدا ، شناخت محبّت او ، شناخت آنچه او دوست ندارد ، و شناخت واجبات و پاسداشت آنها تا آن كه به جا آورده شوند .

5 / 2 . خداترسى

قرآن

«از بندگان خدا ، تنها دانايان اند كه از او مى ترسند. آرى، خدا ارجمندِ آمرزنده است» .

حديث

۱۲۴.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اساس حكمت ، ترس از خداوند عز و جلاست .

5 / 3 . عمل

۱۲۵.مجمع البيانـ به نقل از جابر ـ: هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله اين آيه را خواند : «و جز دانشمندان ، آن را در نمى يابند» ، فرمود : «دانشمند]ـِ حقيقى] ، كسى است كه داراى بينش الهى باشد و در نتيجه ، به آنچه خدا از او خواسته ، عمل كند و از خشم خداوند دورى گزيند» .

۱۲۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :عالم ، كسى است كه به علم ، عمل كند ، هر چند اندك . ^۸

5 / 4 . درستى

۱۲۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در بيان آنچه از علم ، منشعب مى شود ـ: و امّا علم ؛ اگرچه انسانْ فقير باشد ، از آن ، توانگرى حاصل مى شود و اگر بخيل باشد ، جود ، و اگر خوار باشد ، ابّهت ، و اگر بيمار باشد ، سلامت ، و اگر دور باشد ، نزديكى ، و اگر هرزه باشد ، شرم ، و اگر پست باشد ، والايى ، و اگر حقير باشد ، شرافت و حكمت و منزلت . اينها چيزهايى هستند كه از دانشِ خردمند ، برايش به دست مى آيند . پس خوشا به حال آن كه خرد ورزيد و دانست !