قاضی نعمان مغربی

وفات :363 هجری

ابو حنيفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَيُّون تميمى مغربى، از دانشمندان بزرگ فرقه اسماعيليه در آغاز پيدايش آنان به شمار مى‏آيد. وى در سال ۲۵۹ هجرى در مغرب و در خانواده‏اى اهل علم به دنيا آمد. پدر او از علماى بزرگ اهل تسنن و پيرو مذهب مالكى بود و روايات فراوانى را روايت كرده است.

نعمان از همان كودكى با روايات و علوم و معارف اسلامى آشنا شد و خود را آماده كرد تا يكى از دانشمندان جهان اسلام گردد.

مذهب‏

نعمان در آغاز پيرو مذهب مالكى بود ولى بعد تغيير مذهب داده و شيعه شد، اما در سلك فرقه اسماعيليه در آمد يعنى از آن گروه كه عقيده دارند اسماعيل فرزند امام جعفر صادق عليه السلام امام غائب است.

البته برخى از علماى شيعه مانند علامه مجلسى او را شيعه مى‏دانند و مى‏گويند او در برابر سلاطين اسماعيليه تقيه مى‏كرده است.

شخصيت‏

قاضى نعمان شخصيتى دانشمند و داراى تأليفات فراوان است.

او از مؤسسين فرقه اسماعيليه و قانونگذار آنان بوده و بنابر گفته روات فاطمى بدون مراجعه به امامان خود( يعنى علماى فاطمى) چيزى ننوشته است.

مؤلفان شيعه به او« ابو حنيفه شيعى» مى‏گويند. او 9 سال به المهدى بالله، اولين خليفه فاطمى خدمت كرد. در دوران القائم بامر الله، خليفه دوم عهده‏دار قضاوت طرابلس شد و در زمان المنصور بالله خليفه سوم، قاضى منصوريه شد.

وى در دوران فخر الدين خليفه چهارم به بالاترين مقام خود رسيد و آن مقام قاضى القضاة و داعى الدعاة بود.

فرزندان‏

او داراى دو فرزند به نامهاى على و محمد بود كه هر دو از طرف خليفه فاطمى عهده‏دار منصب قضاوت شدند.

سخن بزرگان‏

علامه مجلسى درباره ايشان مى‏فرمايد:« ابو حنيفه، نعمان بن محمد بن منصور، قاضى مصر در ايام دولت اسماعيليه است. او در آغاز پيرو مذهب مالكى بود، سپس هدايت يافت و پيرو مذهب اماميه گشت.

او از ترس خلفاى اسماعيلى، از ائمه بعد از امام جعفر صادق عليه السلام روايت نمى‏كند ولى در پوشش تقيه حرف حق را بيان مى‏كند.»ابن خلكان در وفيات الأعيان مى‏گويد:« قاضى نعمان يكى از دانشمندان است. او در آغاز پيرو مذهب مالكى بود ولى بعد پيرو مذهب اماميه شد.

ابن زولاق درباره او مى‏گويد: نعمان بن محمد قاضى، در نهايت فضل و دانش و اهل قرآن و آگاه به معناى آن و عالم به فقه و ديدگاههاى مختلف فقهى و لغت و شعر و تاريخ بود و همواره با عقل و انصاف قدم برمى‏داشت. او هزاران صفحه در مدح اهل بيت از خود به يادگار گذاشت.»ابن شهر آشوب صاحب كتاب معالم العلما مى‏فرمايد:« قاضى نعمان بن محمد امامى نبود ولى كتابهاى او نيكو و خوب است.»

تأليفات‏

نعمان بن محمد داراى 47 تأليف است كه در علومى مانند فقه، تأويل، تفسير و اخبار نگاشته شده است.

برخى از تاليفات او عبارتند از:

1- دعائم الإسلام 2- شرح الأخبار 3- أساس التأويل 4- افتتاح الدعوة 5- التوحيد و الإمامة 6- مفاتيح النعمة 7- الإيضاح 8- الينبوع 9- المجالس و المسامرات.

از نكات كتاب اخير آن است كه مؤلف، در آن اختراع قلم خودنويس را به المعز لدين الله( خليفه فاطمى) نسبت داده است.

وفات‏

نعمان بن محمد در سال‏363 هجرى و در سن‏104 سالگى دعوت حق را لبيك گفت و به ديار باقى شتافت.


 قاضی نعمان مغربی