موجود در كتاب الأمالى است كه به لحاظ انسجام موضوعى و اهمّيت مذهبى، صورت جداگانه پيدا كرده و مصادر اوّليه، آن را كتابى مستقل شمرده اند. محمّد باقر مجلسى از اين كتاب، به رسالة العقائد ياد كرده؛ ^۱ ولى در مصادر متأخّر، با عنوان الإعتقادات آمده است. ^۲
به هر حال، انتساب اين كتاب به شيخ صدوق، معروف است ^۳ و بحار الأنوار و ديگر كتاب هايى كه پس از آن تأليف شده اند، از آن نقل كرده اند.
نسخه چاپى الاعتقادات، شامل مقدّمه محقّق كتاب و متن اصلى است. در مقدّمه محقّق، به نقلى بودن شيوه كتاب، نسخه هاى خطّى كتاب و چگونگى استفاده از اين نسخه ها و نسخه هاى چاپى، اشاره شده است.
اين كتاب در 45 باب سامان يافته و مؤلّف در هر باب، عنوان مشخّصى را ذكر كرده است. با نگاه به عناوين باب ها معلوم مى شود كه شيخ صدوق در پىِ آن نبوده كه مسائل اعتقادى به معناى خاص و مصطلح كلمى را مطرح كند؛ بلكه هدف وى، بيان آموزه هاى خاص و ممتاز مذهب شيعه، و به عبارت روشن تر، ارائه ديدگاه شيعه در باره مسائل اختلافى و بعضا كم اهميت در ميان فرق و مذاهب مختلف آن روز بوده است. بر همين مبنا، در اين كتاب از مباحث مهمّ كلامى، به مسائلى چون مسئله عصمت، توحيد، جبر و تفويض، صفات ذات و عدل، پرداخته و در كنار اينها، مسائلى از اين دست را نيز مطرح كرده است: ديدگاه اماميه درباره دو حديث مختلف، احاديث طبّى، صراط، حساب و ميزان، بداء، غلوّ و تقصير، شفاعت، تقيّه، كيفيت نزول قرآن، تعداد انبيا، نياكان پيامبر صلى الله عليه و آله و جدال در كلام. روش معمول در تبيين مسائل ياد شده، چنين است كه مؤلّف ابتدا مسئله را تحت عنوان «اعتقاد ما در فلان

مختلفى آمده است. روايات كتاب كه با اسانيد كامل نقل شده اند، در زمينه كلام و بويژه در موضوع امامت، ارزش فراوان دارند. مصحّح در پاورقى ها ـ كه حجمشان كمتر از متن نيست ـ ، به منابع و مآخذ فراوانى از اهل سنّت اشاره كرده است.

8 . الاعتقادات فى دين الإمامية

مؤلّف: شيخ صدوق
تحقيق: عصام عبد السيّد
ناشر: دار المفيد للطباعة والنشر، بيروت، چاپ دوم، 1414 ق.
در تصحيح و تحقيق اين كتاب، از پنج نسخه خطّى و نيز از تصحيح الاعتقاد شيخ مفيد، استفاده شده است. دو نسخه خطّى، در كتاب خانه آية اللّه مرعشى (با تاريخ كتابت 817 ق و 992 ق)، و دو نسخه در كتاب خانه آستان قدس رضوى (با تاريخ كتابت 880 ق و 999 ق)، موجود است. چاپ سنگى اين كتاب، متعلّق به سال 1370 ق، است كه در ضمن مجموعه اى، همراه با شرح باب حادى عشر، آداب المتعلّمين و چند كتاب ديگر، منتشر شد. چاپ حروف آن، در سال 1412 ق، با تحقيق غلام رضا بن غلام حسين مازندرانى، انجام گرفته است.
اين كتاب با عنوان الاعتقادات، در مصادر اوّليه ـ مانند: رجال نجاشى و متن چاپى فهرست طوسى ـ ، نيامده است. مصحّح كتاب فهرست طوسى، در پاورقى با عنوان «زيادة»، از اين كتاب ياد كرده، كه گويا براى اشاره به اختلاف در نسخه است. ^۱ شيخ طوسى از كتابى با عنوان دين الإمامية ياد كرده، ^۲ كه شايد همان الاعتقادات باشد. به قرينه آن كه از يك سو، ابن شهرآشوب كتاب دين الإمامية را در كنار كتاب دعائم الإعتقاد و كتاب الاعتقاد ياد كرده، و از ديگر سو، عنوان يكى از مجالس كتاب الأمالى صدوق نيز «دين الإمامة» است ، مى توان حدس زد كه كتابِ موسوم به دين الإمامية ، همان عنوان