بررسی روایت نزول قرآن بر مبنای «ایاک اعنی و اسمعی یا جارة»
به عنوان قاعدهای در تفسیر آیات عتاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
محمدعلی مهدویراد ۱
امیر احمدنژاد ۲
چکیده
بنا بر روایتی در کتاب الکافی، قرآن بر سبیل قاعده تفسیری «ایاک اعنی و اسمعی یا جارة» نازل شده است. طبق این روایت _ که متن آن از یک ضربالمثل عربی گرفته شده_ مخاطب واقعی قرآن غیر از مخاطب ظاهری آن است. تعداد زیادی از مفسران فریقین، این قاعده را تنها در آیات خطاب به پیامبر، جاری میدانند و البته این آیات را خلاف شأن ایشان تشخیص میدهند. روایاتی نیز در تعدادی از منابع روایی شیعه وجود دارد که همه آیات «عتاب» را از باب «ایاک اعنی» معرفی میکند. بررسی سندی این روایتها به روشنی نشان میدهد که اسناد مخدوشی دارند و از نظر متنی نیز با مشکلاتی مواجه هستند. به نظر میرسد گر چه خطاب، به روش کنایی، در مواردی که قرینه قطعی بر آن وجود داشته باشد، عقلایی است؛ اما اگر بخواهیم این دسته احادیث را مبنای فهم کلیه آیاتی قرار دهیم _ که به گمان مفسر خلاف شؤون پیامبر است _ با مشکل مواجه خواهیم شد.
کلیدواژهها: عصمت پیامبر صلی الله علیه و آله ، آیات عتاب، ایاک اعنی، کنایات قرآن.
درآمد
محققانی که با تفاسیر شیعی سر و کار دارند، در مراجعات خود به این کتابها، بارها با ضربالمثل «ایاکِ اعنی و اسمعی یا جارة» برخورد کردهاند. این ضربالمثل تقریباً در تمام
1.عضو هیئت علمی دانشگاه تهران.
2.دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم.