استدلال روايي شيخ صدوق بر نزول دفعي قرآن کريم و نقد ادلّه مخالفان - صفحه 22

استدلال روایی شیخ صدوق بر نزول دفعی قرآن کریم و نقد ادلّه مخالفان

دکتر محمود کریمی ۱

محسن دیمه کار گراب۲

چکیده

ابوجعفر، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق، یکی از فقیهان و محدثان بزرگ امامیه در قرن چهارم هجری است که با توجه به صبغه روایی اغلب آثار وی، در زمره محدثان قرار گرفته و حال آن که یکی از ابتکارهای مهم وی ایجاد پیوند بین قرآن کریم و احادیث معصومان علیهم السلام است. یکی از مصادیق این پیوند، دیدگاه وی در باره نزول دفعی قرآن کریم مبتنی بر روایتی از امام صادق علیه السلام است. این دیدگاه از ناحیه بزرگانی همچون شیخ مفید، سید مرتضی و ابن شهرآشوب _ که تنها نزول تدریجی قرآن کریم را پذیرفته‌اند _ به شدت مورد نقد قرار گرفته است. بررسی ادله و شواهد این دانشمندان و پاسخ به آنها _ که هدف عمده این نوشتار است _ نشان می‌دهد که آن ادله تنها دلالت بر اثبات نزول تدریجی قرآن داشته و هیچ گونه دلالتی بر نفی نزول دفعی آن ندارد. از سوی دیگر، در برابر اشکال اصولی مخالفان، مبنی بر عدم حجیت خبر واحد، بزرگان دیگری همچون شیخ طوسی، علامه حلی، سید بن طاوس و علامه مجلسی بر حجیت خبر واحد ادعای اجماع کرده‌اند که شواهد و قراین بسیاری _ که شیخ انصاری بیان نموده _ صحت این اجماع را تأیید می‌کند. علاوه بر آنچه گفته شد، بررسی سندی و دلالی روایت مورد استناد شیخ صدوق و بررسی احتمال تقیه در صدور آن _ که از مباحث دیگر این نوشتار است _ بیانگر صحت استدلال روایی شیخ صدوق در باب نزول دفعی قرآن کریم است.

واژگان کلیدی: شیخ صدوق، قرآن کریم، نزول دفعی، خبر واحد، شهرت روایی، حدیث شاذ، حفص بن غیاث.

1.دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق علیه السلام.

2.. دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد.

صفحه از 40