1. مقدّمه
1-1) شرح حال شيخ بهايى
محمّدبن حسينبن عبدالصمد حارثى هَمْدانى عاملى، معروف به شيخ بهايى، در بعلبك و در سال 953 ه. متولّد شد. ۱
وى در سيزدهسالگى، در سال 966 ه. ۲ با پدرش به ايران آمد و در قزوين اقامت گزيد ۳ و نزد پدر و ساير بزرگان، علم آموخت. سپس به مقام شيخالاسلامى رسيد؛ ولى پس از مدّتى منصب و مقام را رها كرد. ابتدا به زيارت خانه خدا و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام رفت و سپس به سير و سياحت روآورد. ۴
شبيبى درباره حيات شيخ مىگويد:
شيخ، علوم ادبى عرب و فقه و اصول و حديث و تفسير را از پدر آموخت و در قزوين، در زمان نشاط و بالندگى اين شهر، يعنى عصر اوّل دولت صفوى، نزد پدر علم آموخت. قزوين در اين زمان، پايتخت اين دولت بود و گسترش حركتى علمى را شاهد بود و مدرسههاى بسيارى در آن پديد آمد. شيخ عمرش را صرف درس كرد تا اينكه پدرش قزوين را به قصد هرات ترك كرد و او در قزوين از طولانى شدن ماندنش در اين شهر، ناراحت بود و رفتن از آنجا را به محل اقامت پدر ترجيح مىداد زمانه او را براى رفتن به هرات يارى كرد و علم آموزىاش را در آنجا ادامه داد. ۵
شيخ بهايى پس از شيخ على منشار، پدر زن خود، در زمان شاه عبّاس دوم، به منصب شيخ الاسلامى رسيد و نزد شاه مقامى رفيع داشت و كسى از رجال آن دوره به او نمىرسيد.
وى به سرزمينهاى مختلف اسلامى مانند مصر، قدس، دمشق و حلب سفر و با عالمان آنها ديدار كرد. به نظر مىرسد در اين سفر، به زيارت خانه خدا رفته است. سعيد نفيسى درباره اين سفر مىنويسد: