سير نگارشها در احاديث موضوع - صفحه 75

سير نگارش ها در احاديث موضوع

قاسم جوادى ۱

هر قدر اطلاعات مسلمين از تحقيقات يكديگر بيشتر شود و در مباحثات و مناظرات با يكديگر شركت كنند, در دفاع از انديشه هاى اسلامى موفق تر خواهند بود و در مباحث درون دينى از قوّت بيشترى برخوردار مى شوند. به نظر مى رسد موفقيت شيعه و ديگر فرقه هاى اسلامى در قرن چهارم و پنجم, معلول اين عوامل متعدد باشد. انديشه هاى شيعى در اين دوره بارور مى شود. فقه , تفسير, حديث, اصول, كلام, رجال و… در اين دوره از پويايى خوبى برخوردارند و متفكرانى نظير: كلينى (م329ق), صدوق(م381ق), سيد رضى(م 406ق), شيخ مفيد (م412ق), سيد مرتضى(م 436ق) و شيخ طوسى (م460ق) در اين دوره مى زيند و علوم شيعى را به پيش مىبرند.
اين شرايط در هر زمان كه يافت شده, همان بركات را براى شيعه داشته, ولى هر زمان كه ارتباط علمى شيعيان كم تر شده, از پويايى بازمانده است.
در اين مقاله در پى معرفى موسوعة الأحاديث و الأثار الضعيفة و الموضوعة ـ كه از سوى اهل سنّت منتشر شده ـ هستيم و هدف اين معرفى, آن است كه حوزه هاى شيعى با كارهاى حديثى اهل سنت آشنا شوند. اين آشنايى مى تواند فوايدى را در بر داشته باشد كه به دو فايده اشاره مى شود:
1 . عده اى از احاديث, ميان شيعه و سنّى مشترك است; اما فاصله اى كه اهل سنت از عصر پيامبر تا عصر تدوين دارند با شيعه متفاوت است. شيعه يك سلسله متصل را ـ كه همان سلسله امامان (ع) است ـ تا آغاز عصر غيبت و دوره تدوين كتاب الكافى در اختيار دارد.از آن جا كه عوامل تحريف احاديث فقط به اهل سنّت اختصاص ندارد, بسيارى از عواملى كه در جعل احاديث وجود داشتند در احاديث شيعه هم وجود دارد. بنابر اين, مى توان از روش ها و راه هايى كه اهل سنّت استفاده كرده و به تنقيح احاديث پرداخته اند, بهره مند شويم.
2. مسئله دوّم ـ كه اگر از مسئله اول مهم تر نباشد, اهميتش از آن كم تر نيست ـ , اين است كه ما در خيلى از مباحث, از جمله مباحث مربوط به رهبرى بعد از پيامبر, ديدگاه هاى متفاوتى با ديگر فرق اسلامى غير شيعى داريم و در خيلى از اين مباحث به نوشته هاى اهل سنّت استدلال مى كنيم. اگر اهل سنّت در كتاب هاى متعدد خويش سنديت روايتى اين روايات را زير سؤال برده و مورد نقد قرار داده اند و روايت در نزد آنها از ارزش افتاده است, نقل چنين روايتى در منابع ما چه فايده اى مى تواند داشته باشد؟ ممكن است براى يك شيعه, مفيد باشد كه ببيند نوشته هاى ديگران هم با آنچه او اعتقاد دارد هماهنگ است; ولى هرگز چنين نوشته اى در پاسخ گويى به ديگران يا جذب ديگران به سوى انديشه ها شيعى تأثير ندارد, بلكه ممكن است اثر منفى داشته باشد. ۲
2. هدف ما در اين جا معرفى موسوعه و آن چه در موسوعه از ديدگاه نويسندگان كتاب هاى اصلى آمده مى باشد, از اين رو ممكن است حديثى جزء احاديث ضعيف دانسته شده باشد, ولى همين حديث, در منابع شيعى از سند خوبى برخوردار بوده و مورد پذيرش شيعه باشد, يا ممكن است حديثى در برخى منابع اهل سنت يا برخى از فرقه هاى اهل سنّت, ضعيف باشد و همان روايت در منبعى ديگر و نزد فرقه اى ديگر صحيح باشد. يا آن كه اگر حديث بر كتاب, عرضه شود, كاملاً موافق با قرآن و پذيرفتنى باشد. چنانكه كه ممكن است, حديثى مورد پذيرش عامه اهل سنت باشد, ولى به علت سختگيرى نويسنده اى, ضعيف شمرده شده باشد.
3.ممكن است برخى از احاديث با تأويل, قابل قبول باشند. اين تأويل وقتى قابل قبول است كه مبتنى بر شواهد مورد تأييد باشد.
4.احاديثى كه در بخش فضايل مورد نقد قرار گرفته اند, بخشى از آنها مربوط به   فضايل اهل بيت و امام على(ع) هستند كه مفاد بسيارى از آنها جزء اعتقادات شيعه و مورد پذيرش آنهاست.به هر حال, نويسندگان موسوعه, احاديث را از كتاب هاى ديگر اخذ كرده و از ديدگاه صاحبان آن كتاب ها اين احاديثْ داراى ضعف هستند. از طرفى, با توجه به اين كه بسيارى از احاديث فضايل غير اهل بيت, تضعيف شده است, به نظر نمى رسد كه هدف خاصى در اين زمينه وجود داشته باشد.
روايات كتاب به 61 موضوع اختصاص دارد. ابتدا موضوعات را به ترتيب ذكر كرده و سپس به برخى از موضوعات ـ كه در حوزه هاى شيعى بيشتر مى تواند مورد استفاده قرار گيرد ـ با تفصيل بيشترى خواهيم پرداخت.
1. التوحيد; 2. الايمان; 3. السمعيان و الغيبيات; 4. الانبياء و التاريخ; 5. العلم; 6. الشعر و الشعراء; 7. الاعتصام بالسنة و ذم البدع; 8. الطهارة; 9. الحيض; 10. الصلوة ;11. صلوة التطوع; 12. المساجد; 13. الجمعة; 14. صلوة العيدين; 15. صلوة الاستسقاء; 16. الكسوف; 17. الجنائز; 18 الزكاة; 19. الصيام; 20. الاعتكاف ;21. الحج; 22. الجهاد; 23. المغازى والسير; 24. الصيد و الذبائح; 25. النكاح; 26. الرضاع والمحرمات; 27. الطلاق; 28. اللعان; 29. العتق; 30. المعايش و الحرف; 31. البيوع; 32. الزرع والمساقاة; 33. اللقطه 34. الفرائض والوصية; 35. الهدايا و الهبات; 36. النذر ;37. الايمان; 38. الاحكام و القضايا; 39. الحدود و العقوبات; 40. الاشربة; 41. الامارة; 42. الاطعمة; 43. اللباس 44. الزينة; 45. الطب و المرض; 46. الرؤيا; 47 . فضائل النبى; 48. الفضائل و المثالب; 49. فضائل القرآن; 50. تفسير القرآن; 51. البلدان و البقاع; 52. الاوقات و الازمنة; 53. الذكر و الدعا; 54. الزهد و الدقائق; 55. الآداب; 56. السلام; 57. البر و الصلة; 58. الفتن و اشراط الساعة ; 59. اليوم الاخر; 60. الجنة و النار; 61. الكبائر.
ضمن اين كه تمام مباحث مى تواند براى ما مفيد باشد, ولى برخى از مباحث از اهميت بيشترى برخوردار هستند: نظير بحث هاى الفتن واشراط الساعة, الاوقات والازمنة,   البلدان والبقاع, الزهد, الفضائل و تفسير قرآن, الاطعمه والاشربه, الفضائل والمثالث.

1.محقق حوزه علميه قم

2.مطلبي كه گفته شد به مباحث رهبري اختصاص ندارد بلكه در بسياري از مسائل ديني چنين است. بايد در مباحثات و مناظرات مقبولات طرف مقابل را در نظر گرفت و از آنها استفاده نمود. كتاب موسوعه الأحاديث و الآثار الضعيفة و الموضوعة توسط آقايان على حسن على   الحلبى, دكتر ابراهيم طه القيسى و دكتر حمدى محمد مراد در پانزده جلد تدوين يافته است. دوازده جلد از اين موسوعه به ذكر احاديث ضعيف اختصاص دارد و سه جلد ديگر, فهرست احاديث است. اين كتاب در سال ۱۴۱۹ق, در مكتبة المعارف للنشر و التوزيع در رياض ـ سعودى چاپ شده است. قبل از اين كه به معرفى كتاب بپردازيم, يادآورى چند نكته, ضرورى است: ۱. نويسندگان اين كتاب, تقريباً گزارشگر هستند و از حدود ۷۸ كتاب كه در طول قرن هاى متمادى درباره احاديثِ ضعيف نوشته شده, اين احاديثِ را انتخاب كرده اند. چون در آن كتاب ها اين احاديث, ضعيف شمرده شده اند, نويسندگان هم آن را آورده و نشانى كتاب را ذكر كرده اند. بنابراين, اگر نقدى بر كتاب وارد باشد, آن نقد متوجه منابع اصلى است. در مقاله ديگر به معرفي منابع اصلي خواهيم پرداخت اين موسوعه كامل نيست وكتاب هاي ديگري هم هستند كه در موسوعه نيامده است.

صفحه از 81