بحث های مقارن در علم الحديث(3) - صفحه 47

بحثهاى مقارن در علم الحديث(3)

خبر واحد

محمد رحمانى

در نوشتار پيش (فصلنامه شماره 5)، به تقسيمات حديث از جهات مختلف (از جمله، تقسيم حديث از جهت شمار راويان به خبر: متواتر، مستفيض و واحد) اشاره گرديد و خبر متواتر، به گونه مقارن و تطبيقى، نقد و بررسى شد. در اين نوبت به مباحث مربوط به «خبر واحد» به صورت مقارن و تطبيقى مى پردازيم.

1. تعريف «خبر واحد» از نظر عالمان شيعى

صاحب نظران شيعه در دو علم درايه و اصول فقه، از «خبر واحد»، تعريفهاى گوناگونى كرده اند كه به مهمترين آنها اشاره مى كنيم:
1ـ شهيد ثانى در تعريف خبر واحد مى نويسد:
آحاد و هو ما لاينتهى الى المتواتر منه،أى عن الخبر، سواء كان الراوى واحدا أم أكثر؛ ۱
  خبر آحاد، عبارت است از خبرى كه به حد متواتر نمى رسد؛ چه راوى آن يك نفر باشد و يا بيشتر.
برخى از بزرگان (مانند علامه مامقانى) اين تعريف را پذيرفته اند و آن را به همين شكل در تأليفاتشان نقل كرده اند. ۲
2ـ آية اللّه شهيد صدر، در اين باره مى نويسد:
ويراد به مطلق ما لايفيد العلم من الأخبار، سواء كان واحدا حقيقة أو أكثر؛ ۳
مقصود از خبر واحد، خبرى است كه مفيد علم نيست؛ چه در حقيقت واحد باشد يا نباشد.
از جمله عالمانى كه اين تعريف را پذيرفته اند، هاشم معروف الحسنى است. ۴
3ـ صاحب معالم مى فرمايد:
خبر الواحد هو ما لم يبلغ حدّ التواتر؛ سواء كثرت رواته أم قلّت و ليس شأنه افادة العلم بنفسه؛ ۵
خبر واحد، خبرى است كه به حدّ تواتر نرسد؛ چه راويانش زياد باشند يا كم و شأن آن به تنهايى حصول علم نباشد.
4ـ علاّمه حلى در اين باره مى نويسد:
خبر الواحد هو ما يفيد الظن و ان تعدد المخبر؛ ۶
خبر واحد، خبرى است كه افاده ظن مى كند؛ هر چند راويانش متعدد باشند.

1.الدراية فى علم مصطلح الحديث، نجف، مطبعة النعمان، ص۱۵

2.الهداية فى علم الدراية، تحقيق محمد رضا مامقانى، چاپ آل البيت، ج۱،ص۱۲۵

3.بحوث فى علم الأصول، با تقرير آية اللّه سيد محمود هاشمى، ج۴، ص۳۳۸

4.الموضوعات فى الآثار و الأخبار، دارالكتاب اللبنانى، ص۵

5.معالم الأصول، انتشارات اسلاميه، ص۱۸۶

6.مبادى الوصول، ص۲۰۳

صفحه از 70