حديث پژوهی در غرب - صفحه 4

روايتى از پيامبر يا يكى از صحابه (جمع صحابى)، و دوم، بر نوع كلّى يا مجموعه تمام اين روايات. حديث، در شكل كاملش، متشكل است از يك متن و اطلاعاتى در باب طريق نقل آن كه اصطلاحا اسناد (در لغت: تأييد) ناميده مى شود. به عبارت ديگر، اِسناد حديث همان سلسله ناقلان است كه روايت را به شاهدى عينى يا دست كم مرجعى قديم تر باز مى گرداند. حديث عادتا بر گزارش هاى مربوط به تابعان و افراد پس از ايشان نيز اطلاق مى شود و تمامى پرسش هايى كه حول و حوش حديث مطرح است، دامن گير اين گونه روايات هم مى شود .
مضامين احاديثْ بسيار متنوع است؛ گاه، رويدادى تاريخى در زمان پيامبر، خلفا يا ديگر صحابه را گزارش مى كنند و گاه، اطلاعاتى در باب اعمال و آراى اعتقادى، عبادى، فقهى، اخلاقى، قرآنى، تفسيرى و جز آن به دست مى دهند. از اين رو، احاديث را نه فقط در جوامع به اصطلاح حديثى مى توان سراغ گرفت، بلكه در ديگر منابع نيز نمونه هاى آنها فراوان است؛ از جمله در تأليفات مربوط به زندگى پيامبر (متون سيره و مغازى)، گزارش هاى تاريخ صدر اسلام، تفاسير قرآن، رسائل فقهى، و كتب تراجم و طبقات . تمركز اصلى ما در مقاله حاضر بر موضوع حديث به طور كلى خواهد بود . با اين همه، اين مرزبندى تصنعى و اعتبارى است؛ چرا كه مطالعات حديثى حتى اگر ظاهرا كلى باشند، غالبا بر نوع خاصى از حديث مبتنى اند .

1 . خاستگاه و نقل حديث

1 ـ 1 . مبادى مطالعات حديثى جديد

ماهيت حديث، چگونگى نقل آن و مهم ترين ناقلان و نويسندگان جوامع حديثى، دست كم، از قرن هفدهم در اروپا شناخته شده بود؛ اما پژوهش اصيل علمى در اين باب از قرن نوزدهم آغاز شد . سبب اصلى اين امر، شكوفايى دانش تاريخ به طور كلى و علاقه فزاينده به ديگر فرهنگ ها بود كه گسترش استعمارى قدرت هاى اروپايى به توسعه بيشتر آن كمك كرد. با اين همه، رونق بيشتر علاقه اروپاييان به متون مذهبى اسلام در قرن نوزدهم وامدار سه چيز است : رشد و تحول الهيات مسيحى، پيدايش مطالعات تاريخى ـ انتقادى در باب زندگى مسيح، و ظهور رهيافت نقدِ متن در مطالعات عهدين .
بدين سان، چندان تصادفى نبود كه نخستين مطالعات حديثى به دست كسانى پديد آمد كه پيش از هر چيز به تدوين سيره اى تاريخى ـ انتقادى از زندگى حضرت محمد صلى الله عليه و آله دل مشغول بودند. اينان دريافته بودند كه حديث، پس از قرآن، مهم ترين منبع شناخت زندگى پيامبر و تاريخ صدر اسلام است . اين امر آنان را به تحقيق در وثاقت تاريخىِ حديث كشانيد و در اين راه، محققان علاقه مند به پژوهش در نهادها و انديشه هاى فقهى و مذهبى صدر اسلام ـ كه اهميت حديث در اين امور را مى شناختند ـ دنباله روان بعدى بودند .

صفحه از 29