2926

الدَّليلُ الرّابِعُ لإِثباتِ المَعادِ

الكتاب :

فَانْظُرْ إلَى آثارِ رَحْمَةِ اللّهِ كَيْفَ يُحْيي الْأرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إنَّ ذلِكَ لَمُحْيي الْمَوْتَى وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» . ^۱

وَ اللّهُ الَّذِي أرْسَلَ الرِّياحَ فَتُثِيرُ سَحابا فَسُقْناهُ إلَى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأحْيَيْنا بِهِ الْأرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ» . ^۲

فَأنْزَلْنا بِهِ الْماءَ فَأخْرَجْنا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ كَذلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» . ^۳

التّفسير:

قال العلاّمة الطباطبائيّ في تفسير الآية الاُولى : و المراد بقوله : «إنَّ ذلِكَ لَمُحْيي المَوتى» الدلالة علَى المماثلة بين إحياء الأرض الميّتة و إحياء الموتى ؛ إذ في كلٍّ منهما موت ـ هو سقوط آثار الحياة من شيءٍ محفوظ ـ و حياة هي تجدّد تلك الآثار بعد سقوطها ، و قد تحقّق الإحياء في الأرض و النبات ، و حياة الإنسان و غيره من ذوي الحياة مثلها ، و حكم الأمثال فيما يجوز و فيما لا يجوز واحد ، فإذا جاز الإحياء في بعض هذه الأمثال ـ و هو الأرض و النبات ـ فليجز فِي البعض الآخر . ^۴
و قال ـ في قوله تعالى : «فَأحيَينا بِهِ الأرضَ بَعدَ مَوتِها» ـ : و أنبتنا فيها نباتا بعد ما لم تكن ، و نسبة الإحياء إلى الأرض و إن كانت مجازيّة لكن نسبته إلى النبات حقيقيّة ، و أعمال النبات من التغذية و النموّ و توليد المِثل و ما يتعلّق بذلك أعمال حيويّة تنبعث من أصل الحياة .
و لذلك شبّه البعث و إحياء الأموات بعد موتهم بإحياء الأرض بعد موتها ؛ أي إنبات النبات بعد توقّفه عن العمل و ركوده فِي الشتاء ، فقال : «كَذلِكَ النُّشورُ» ، أي البعث ، فالنشور بسط الأموات يوم القيامة بعد إحيائهم و إخراجهم من القبور . ^۵

2926

دليل چهارم براى اثبات معاد

قرآن :

«پس، به نشانه هاى رحمت خدا بنگر كه چگونه زمين بى جان را زنده مى كند. اين همان خداست كه زنده كننده مردگان است و او بر هر چيز تواناست».

«خداست كه بادها را مى فرستد تا ابر را برانگيزاند. و ما آن ابر را به سوى سرزمينى مرده مى رانيم و به وسيله آن زمين بى جان را زنده مى كنيم. زنده گشتن در روز قيامت نيز چنين است».

«و از آن (ابر) باران فرو مى فرستيم و به وسيله آن هر ميوه اى بيرون مى آوريم. مردگان را اينچنين زنده مى كنيم، شايد كه پند گيريد».

تفسير :

علامه طباطبائى در تفسير آيه نخست مى گويد : مراد از آيه «همانا خدا زنده كننده مردگان است»، فهماندن اين معناست كه ميان زنده كردن زمينِ بى جان و زنده كردن مردگان همانندى وجود دارد؛ زيرا در هر يك از آنها هم مرگ و مردن است، كه عبارت باشد از سلب شدنِ آثار و نشانه هاى زندگى از يك چيز، و هم حيات و زندگى است كه عبارت باشد از شروع مجدد اين آثار و نشانه ها در آن چيز بعد از زايل شدن آنها از او. اين احيا و تجديد حيات در زمين و گياهان تحقق مى يابد. زندگى انسان و ديگر جانداران نيز مانند احياى زمينِ بى جان است و چيزهاى همانند، حكمِ همانند دارند. پس وقتى احيا و تجديد حيات در يكى از موارد مشابه ـ زمين و گياه ـ رواست در موارد مشابه ديگر نيز روا و شدنى است.
در آيه «و به وسيله آن زمين بى جان را زنده مى كنيم» مى فرمايد : در زمينِ بى گياه، گياه مى رويانيم. نسبت دادن احيا به زمين گر چه مجاز است، اما نسبت دادن آن به گياه، نسبتى حقيقى است و كارها و فعاليتهاى گياه، از قبيل: تغذيه و رشد و توليد مثل و امثال اينها، فعاليتهاى حياتى اى هستند كه از ريشه حيات سرچشمه مى گيرند.
به همين جهت، رستاخيز و احياى مردگان را به احياى زمين مرده، يعنى روياندن مجدّد گياه، بعد از ايستادن از فعاليت در فصل زمستان، تشبيه كرد و فرمود : «نشور نيز چنين است». يعنى برانگيخته شدن و نشور به معناى پخش كردن مردگان پس از زنده كردنشان و بيرون آوردن آنها از گورها در روز قيامت است.