كواكب به احسن وجهى فرموده ، با اختلافشان در طلوع و غروب و نورانيت و ظلمت ، همچنين ، تدبير احوال عالم سُفلى فرموده با اختلافشان در سعادت و شقاوت ، و غنا و فقر ، و صحّت و مرض ، كَما قالَ جَلَّ وَعَلا : « كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ »^۱ مِن كَيفيّة التدبيرِ والتسخير في عالَم العُلوي والسُفلي .

[ باز دليل علم و قدرت و لطف تدبير صانع است ]

و باز ، آفتاب روزى كه در نقطه اوّل سرطان است ـ كه روز اوّل تابستان باشد ـ تا رسيدن او به اوّل نقطه جَدى ـ كه اوّل زمستان باشد ـ مجموع ، شش ماه است كه طلوع مى كند هر روز از مَطلع ديگرى ، و اين صد و هشتاد مَطلع است ، و بعد از آن از اوّلِ نقطه جدى تا به اوّل نقطه سرطان كه مى رسد هر روزه به مغرب ديگر غروب مى كند . پس صد و هشتاد مطلع است آفتاب را ، و صد و هشتاد مغرب ، و به حركات تسخيريه حاصل مى شود تفاوت فصول اربعه تا آن كه در هر سال ، چهار فصل مختلف پديد آيد و مصلحت حكيم عليم ، ظاهر گردد .

[ منافع فصول اربعه ]

و در فصول اربعه ، منافع بسيارى قرار فرموده تا پياپى بر اين عالم وارد شوند و به زياده و نقصان ، در اين جهانْ تصرّف نمايند تا حيوانات و نباتات ، فاسد نشوند . مثلاً در فصل زمستان ، قرار داده كه حرارت در باطن درخت و نبات پنهان گردد كه موادّ ميوه ها در آن متولّد گردد و در هوا / 40 / كثافتى پديد آيد كه از آن ، ابر و باران [ و برف ]در هوا متولّد شود و بدن حيوانات ، محكم گردد و قوّت يابد ، و در فصل بهار كه موادّى كه در زمستان در اشجار و نباتات متولد شده به حركت آيند و گل ها و گياه ها و شكوفه ها برويند و حيوانات براى فرزند به هم رسانيدن به حركت آيند ، و در فصل تابستان ، به سبب شدّت حرارت هوا ميوه ها پخته شوند و رطوبات فضليّه و اخلاط فاسده اَبدان حيوانات تحليل يابد و رطوبت روى زمين كم شود كه عمارات و اعمال