تاريخ‏گذارى روايات بر مبناى تحليل اسناد - صفحه 145

تاريخ گذارى روايات بر مبناى تحليل اسناد

نقد و بررسى روش شناسى خوتير ينبُل

سيد على آقايى ۱

چكيده

روايات در سنت اسلامى به عنوان منبعى مهم براى فقه، اخلاق، تفسير و حتى تاريخ شناخته مى شود؛ اما در ميان خاورشناسان و حديث پژوهان غربى، در وهله نخست به مثابه منبع اساسى براى شناخت تاريخى اسلام خصوصا در سده هاى نخست حايز اهميت است. همين امر موجب شده تا ايشان براى بهره گيرى صحيح از اين منبع اطلاعاتى به مداقه در ارزش تاريخى آن بپردازند؛ بدين معنا كه اين روايات، به واقع، به چه دوره اى از تاريخ اسلام مربوط هستند و به لحاظ تاريخى، به چه فرد يا افرادى انتساب مى يابند. اين موضوع از زاويه اى ديگر مورد توجه عالمان حديث مسلمان نيز بوده است و آن مسأله نقد سندى و متنى روايات و تمييز روايات مجعول و موضوع از روايات اصيل و معتبر است. همين جا تلاش هاى حديثى انديشمندان مسلمان و غربى با هم پيوند مى خورد.
در مقاله حاضر دست آوردهاى پژوهشى خوتير ينبُل، از پركارترين حديث پژوهان هلندى، در اين باره توصيف شده و مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. از ديدگاه وى بخش عمده اى از اين اطلاعات تاريخى در اسناد روايات نهفته است كه بايد با روش تحليلى خاصى ـ كه تا حد زيادى ابداع خود اوست ـ از دل اسانيد روايات بيرون كشيده شود. حاصل اين شيوه تحليلى ارزش گذارى بر ميزان اعتبار تاريخى اسانيد و نيز تاريخ گذارى تقريبى براى ابداع و نشر روايات اسلامى است. در اين پژوهش، ضمن بررسى مجموعه اى از روايات به عنوان نمونه، اصطلاحات تخصصى كه ينبل در روش شناسى خود وضع كرده، معرفى و شيوه تحليلى وى بر نمونه مذكور پياده سازى مى شود تا علاوه بر آشنايى نظرى با اين نوع پژوهش، نتايج آن در عمل آشكار گردد.

1.عضو هيئت علمى بنياد دائرة المعارف اسلامى.

صفحه از 167