21

محمّد حسين شمس العلماء گركانى

مهدى سليمانى آشتيانى

عالمِ شهير و دانشمندِ اديب ، ميرزا محمّد حسين قريب ، ملقّب به شمسُ العلما و جناب و متخلّص به ربانى در (1262) قمرى در گركان متولد شد .
گركان به كاف دوّم بر وزن هَيَجان و طَيَران قصبه اى است در نزديكى آشتيان كه مهد عالمان و دانشمندان زيادى بوده است كه از ايشان مى توان به استاد عبدالعظيم قريب «پدر دستور زبان فارسى» و دكتر محمّد قريب «پدر طب اطفال در ايران» و دكتر عبدالكريم قريب «پدر علم زمين شناسى ايران» اشاره نمود .
ميرزا محمّد حسين تحت ارشاد و راهنمايى پدرش ميرزا عليرضا قريب مقدمات ادبيات را در زادگاه خود سپرى كرد . از همان طفوليت عشق مفرطى به تحصيل فنون علم و ادب داشت . پدرش كه از تجار معروف منطقه آشتيان بود و به قم رفت و آمد زيادى داشت ، محمّد حسين را به قم آورد و به اساتيد اين شهر سپرد . او بعد از طى مراتب فقه و اصول براى تكميل تحصيلات خود به نجف اشرف و سامرا سفر كرد و از محضر آيت اللّه ميرزا محمّد حسن شيرازى (م 1312 ق) و آيت اللّه حاج ميرزا حسين ميرزا خليل (م 1326ق) استفاده كرد . او در تهران نيز از آيت اللّه حاج ميرزا محمّد حسن آشتيانى (م 1319ق) و آيت اللّه ميرزا ابوالفضل كلانترى تهرانى صاحب شفاء الصدور فى شرح زيارة عاشور (م 1316ق) بهره برده است . از جمعى از اساتيد خود اجازه روايت داشت و آيت اللّه مرعشى نجفى (م 1411ق) از او نيز روايت
مى كند .
شمس العلما علاوه بر تسلط بر مبانى و متون دينى و آشنايى كامل بر فقه و اصول كه از حضور در محفل درس بسيارى از بزرگانِ زمان خود اندوخته بود در ادبيات ، شعر و معانى و بيان زبان عربى و فارسى مسلط بود و از ادبا و دانشمندان به شمار مى آمد . داراى خطى بسيار زيبا بود و مراتب ممتاز خط نستعليق را در خدمت استاد على محمّد لواسانى مشهور به صفا ^۱ فرا گرفته بود .
در ايام اقامت او در تهران آقاخانِ سوم ، رهبر فرقه اسماعيليه ^۲ كه روابط خوبى با دربار قاجار داشت به واسطه شاهزاده عضدالدوله ^۳ درخواست كرد تا يك نفر ايرانىِ دانشمند و اديب را به بمبئى اعزام نمايند كه آقاخان نزد او ادبيات فارسى را به كمال فراگيرد . عضدالدوله براى اين منظور از شمس العلما تقاضا كرد : او نيز پذيرفت و در (1266 ق) به هند سفر كرد . مدت نه سال در بمبئى و ساير شهرهاى اين كشور اقامت نمود و سپس به تهران بازگشت .
در تهران مشغول تدريس ادبيات در مدارس جديد التأسيس مانند مدرسه علميه ـ كه مدير آن حاج ميرزا محمّد خان احتشام السلطنه بود ـ و مدرسه نظام گرديد . در سال (1323 ق) مسافرتى به قفقاز ، استانبول و در نهايت به زيارت بيت اللّه الحرام نمود و زمانى كه به تهران بازگشت از سوى حاج مهدى قلى خان مخبر السلطنه ـ وزير معارف وقت ـ به رياست مدرسه علميّه انتخاب شد . در همين ايّام به همراهى و مساعدت صنيع الدوله ^۴ يك باب مدرسه احداث نمود كه در آن كودكان فقير را به صورت رايگان تعليم مى دادند .
مرحوم ربانى گركانى سال ها در مدارس تهران مانند دارالفنون ، مدرسه نظام ، مدرسه سياسى ، مدرسه علميّه ، مدرسه متوسطه پهلوى و ... به تدريسِ فقه و ادبيات مشغول بود و از سوى وزارت عدليه به عضويت ديوان عالى تميز ـ ديوان عالى كشور ـ درآمده بود . همواره ممتحن رسمى ادبيات فارسى و عربى ، براى سطوح عالى در وزارت عدليه و وزارت معارف بود و در جمع ادبى شوراى عالى معارف نيز همكارى مى كرد .

20

محمدحسين زاهد تهرانى

فاطمه محجوبى

شيخ محمد حسين زاهد يكى از ائمه جماعت تهران بود كه به تقوا و زهد و پارسايى شهرت تام داشت.
او سالها در مسجد امين الدوله واقع در كوچه غريبان تهران (جنب بازار) اقامه جماعت نموده و درس اخلاق براى جوانان و طلاّب نوجوان گفته و آنها را با اخلاق حسنه و اوصاف جميله خود ارشاد و هدايت و پرورش داده است. او از اين جهت يادگارهاى بسيارى در ميان بازاريان و غيره كه به ديانت و تقوا و راستى و درستى موصوف به شاگردان آقاى زاهد معروف مى باشند دارد.
وى معلومات فقهى و يا اصولى زيادى نداشت ولى آنچه مى دانست به آن عمل مى كرد. ناسك جاهل نبود ، عالم عامل بود و با كمال قناعت و متانت و مناعت زندگى كرده و اندوخته اى از خود نگذاشت جز ذكر جميل. در مسجدش بعد از نماز جماعت درس اخلاق مى گفت و منظر و منطقش مردم را به ياد خدا و اولياء خدا مى انداخت.
وى در شب شنبه 21 محرم الحرام 1373 قمرى كه از دنيا به سوى عقبى خراميد و در مقبره پورصادق واقع در قسمت غربى باغ ابن بابويه مدفون شد.

منابع

اختران فروزان رى و تهران؛ گنجينه دانشمندان؛ اثر آفرينان .