70
نصر اللّه فلسفى
نصر اللّه فلسفى به سال (1285 ق) ، هفت روز بعد از مرگ پدر ، در يك خاندان علم و دانش به دنيا آمد . پدرش ميرزا نصراللّه خان مستوفى سوادكوهى ، و پدر بزرگش حايرى مدرسى ، از حكماى معروف زمان ناصر الدين شاه ، بوده كه كنت گوبينو از وى به نيكى ياد كرده است . وى از جانب مادر نوه آقا على حكمى ، پسر آقا عبداللّه زنوزى ، است ، كه هر دو از حكماى نامدار دوره قاجار بوده اند .
نصر اللّه تحصيلات ابتدايى را از پنج سالگى در مدرسه اقدسيه ، كه از معروف ترين آموزشگاه هاى آن زمان بود ، آغاز كرد . و از آنجا با عده اى از همشاگردان خود ، به مدرسه آليانس ، و بعد به دارالفنون رفت ، و با سرمايه معنوى كافى وارد خدمت وزارت پست و تلگراف شد .
فلسفى ، هنگامى كه به اجتماع قدم نهاد ، زبان فرانسه را به حد كافى فراگرفته بود ، و براى اينكه تمرين داشته باشد ، دست به كار ترجمه زد و داستانهاى سرگرم كننده آرسن لوپن ، تأليف موريس لوبلان ، را يكى پس از ديگرى ترجمه كرد و يكى از اين داستانها را به نام سرتنگ بلور ، به تقاضاى على اكبر داور ، در پاورقيهاى روزنامه مرد امروز انتشار داد ، و چون خوانندگان اين روزنامه بيشتر خواص كشور بودند بزودى نام فلسفى در محافل و مطبوعات تهران به افواه افتاد .
در سال 1300 ، كه ابتدا قدرت سردار سپه بود ، على دشتى روزنامه شفق سرخ را
داير كرد و فلسفى ، كه در آن زمان تازه از مدرسه بيرون آمده بود ، ترجمه قطعه اى از آثار لامارتين را براى چاپ به آن روزنامه فرستاد ، و اين امر باعث آشنايى او با على دشتى ، مدير آن روزنامه شد ، و به دعوت دشتى وى با رشيد ياسمى و سعيد نفيسى ، نويسندگان ديگر روزنامه همكارى كرد . اين چهار نفر نمونه هاى خوبى از آثار خارجى در اين روزنامه انتشار دادند ، و شفق سرخ يكى از بهترين و آبرومندترين جرايد آن روزگار گرديد و فلسفى به نام يكى از بهترين مترجمان زبان فرانسه شناخته شد .
از ترجمه هاى او سرگذشت ورتر ، از آثار گوته شاعر و دانشمند آلمانى است ، كه مترجم آن را از روى ترجمه فرانسوى به فارسى نقل كرده است .
فلسفى ، در مدّت اشتغال خود در وزارت پست و تلگراف ، تاريخ انقلاب روسيه و آخرين ملكه تزارى را ترجمه كرد ، و اداره مجله پست و تلگراف را نيز در سال 1304 ش به عهده گرفت .
در سال 1307 ش ، به تقاضاى داور ، به وزارت دادگسترى منتقل شد؛ بيش از چند ماه در آنجا نپاييد ، و قراگزلو او را به وزارت فرهنگ برد و در مدرسه دارالفنون به كار تدريس ، كه بيش از مشاغل ديگر برازنده او بود ، بگماشت .
فلسفى ، در حين اشتغال به تدريس تاريخ و جغرافيا ، كتاب جامع و مفيد تاريخ تمدن قديم ، تأليف فوستل دوكولانژ ۱ را به نفقه دكتر محمّد مصدق و از محل حقوق نمايندگى او ، در مدتى كمتر از پنج ماه به فارسى ترجمه و با حواشى و اضافاتى چاپ كرد .
فلسفى ، در عهد وزارت فرهنگ على اصغر حكمت ، اداره مجله تعليم و تربيت را كه از سال 1304 تا 1307 ش انتشار يافته و بعد تعطيل شده بود ، در فروردين 1313 به عهده گرفت؛ اما به واسطه نشر مقاله اى از تقى زاده ، كه در آن از لغت سازى
فرهنگستان ايران نكته گيرى شده بود ، شماره هاى مجله جمع آورى شد و فلسفى ناچار از مجله تعليم و تربيت كناره گيرى كرد .
فلسفى در سال 1315 ش وارد دانشگاه شد ، و در دانشگاه ادبيات كرسى استادى تاريخ پيش از اسلام را در اختيار گرفت . وى از سال 1323 ش ، مديريت روزنامه سياسى و هنرى اميد را داشت ، و تا سال 1326 ش آن را ادامه داد ، و از آن پس بيشتر اوقات خود را در اروپا گذارند .
نصراللّه فلسفى از نويسندگان و مترجمان قادر ايران است . او دمى از تحرير و ترجمه و تحقيقات تاريخ ، حتى در سفرهاى فرنگ نياسوده و بيشتر عمر خود را در كتابخانه هاى بزرگ دنيا بسر برده و اسناد و مآخذ گرانبهايى جمع آورى كرده ، و فرامين و مكاتبات پادشاهان صفوى و تصاوير آنها و نسخه كتاب هاى خطى نادر را مطالعه كرده و حاصل اين همه مطالعه و تحقيق به صورت چهار جلد كتاب بزرگ درباره زندگانى شاه عباس اوّل فراهم آمده است .
فلسفى شعر كم گفته و بعدها شاعرى را به كلى ترك كرده است؛ زيرا «عقيده پيدا كرده كه شعر فرمايشى نتوان سرود» . ۲
