79

سيد ابوالقاسم كاشانى

مهدى سليمانى آشتيانى

زندگى با حقايق اسطوره اى و نمادهايى شورآفرين نشاط مى يابد، تحرك مى آفريند و هدفمند مى گردد. نسلى كه از گذشته خود بِبُرد به سانِ گياهى بى ريشه از جا كنده مى شود. اين گذشته كه گاهى باعث افتخار و زمانى سبب اضطراب و افسردگى مى شود با شخصيتهايى ساخته شده است كه در اعماق قرون و اعصار جاى گرفته اند. «سيد ابوالقاسم كاشانى» از جمله بزرگانى است كه در تاريخ پنجاه ساله اخير ايران، بسيار بر سر زبانها بوده است و نقش زيادى در شكل گيرى وقايع آن دارد.
او فرزند آية اللّه سيد مصطفى كاشانى (ح 1268 ـ 1337ق) از اكابر علما و فقهاى عصر خود است. سيد مصطفى از بزرگان چون آخوند ملاّ محمّد كاشانى، جهانگيرخان قشقايى، شيخ محمّدباقر اصفهانى و شيخ محمّد تقىِ صاحب حاشيه، معالم، استفاده كرد و پس از حج به سال 1313ق در عتبات عاليات عراق مقيم شد و همواره مورد توجه علما و مردم بود. ^۱ پس از شروع جنگ اوّل جهانى و تجاوز استعمار انگليس به خاك عراق، او نيز از طليعه داران مكتب خون و قيام بود ايشان بعد از بازگشت از ميدان جنگ و جهاد در كاظمين از دنيا رفت و در همين شهر شريف به خاك سپرده شد. نسبِ او با چند واسطه به امام زاده يحيى عليه السلام (مدفون در تهران)
مى رسد و حضرت ايشان از اولاد سيد الساجدين امام زين العابدين عليه السلام هستند. ^۲
سيد ابوالقاسم در 1300ق در تهران به دنيا آمد. در سايه تربيت پدر دانشمندش رشد كرد، در شانزده سالگى به اتفاق او به زيارت بيت اللّه الحرام رفت و به نجف اشرف اقامت نمود. ايشان در نجف اشرف از اساتيد ذيل استفاده كرده است: ^۳
1 ـ آية اللّه سيد مصطفى كاشانى، پدر ارجمندش (م 1337ق).
2 ـ آيت اللّه حاج ميرزا حسين حاج ميرزا خليل (م 1326ق)
3 ـ آيت اللّه آخوند خراسانى، صاحب كفايه (م 1329ق)
آية اللّه سيد ابوالقاسم كاشانى در سن 25 سالگى به مقام اجتهاد نايل شد و مراتب فضل او مورد تأييد بزرگان حوزه نجف واقع گرديد. ^۴ مشهور است آيت اللّه سيد محمدتقى شيرازى، برخى از استفتائات خود را براى اظهارنظر براى آقاى كاشانى مى فرستاد.
ايشان در انقلاب علما و ملت عراق عليه استعمار انگليس جانانه وارد نهضت شد و در كنار شخصيتهايى همچون شيخ الشريعه اصفهانى، سيدعلى داماد، سيد محمّد حبوبى و سيّد محمّدتقى خوانسارى، سالها مبارزه كرد. از سوى مزدوران انگليس به اعدام محكوم شد. به اتفاق «قاطع الفوادى» يكى از رهبران ملى عراق، در لباس مبدّل كُردى، شبانه فرار كرد و 30 بهمن 1299، يعنى سه روز قبل از كودتاى رضاخان به تهران رسيد. ^۵
كاشانى در خيابان پامنار ساكن شد و مورد تجليل و احترام مردم و علما قرار گرفت. علماى تهران مانند آقايان بهبهانى، طباطبايى ها، آشتيانى ها و امام جمعه خويى و آقا جمال اصهفانى به خوبى از آيت اللّه كاشانى استقبال كردند ولى بيشترين ارتباط سياسى او با آيت اللّه سيدحسن مدرس بود. ^۶
ايشان در كنار مرحوم مدرس با سياستهاى رضاخان مقابله كرد تا اينكه پس از حوادث شهريور 1320 و عزل رضاخان و همزمان با اشغال ايران، انگليس ها از سُهيلى نخست وزير وقت خواستند، تا آيت اللّه كاشانى را كه «در انقلاب عراق به خوبى او را شناخته بودند» تبعيد كند. او 28 ماه در زندان نيروهاى متفقين بود و در همان حال تبعيد و زندان در دوره چهاردهم، نامزد انتخابات مجلس شوراى ملّى شد و رأى آورد. 26 تير 1325 در پى حوادثى كه بين هواداران حزب توده و كارگران مخالف آنها، در سمنان روى داد، آيت اللّه كاشانى كه عازم سفر به مشهد بود و در سمنان اقامت داشت، مسبب اين حوادث شناخته شد و به خمين تبعيد شد. ايشان از خمين نامه اى به دكتر محمد مصدّق نوشت و همين نامه پيوند ميان دو رهبر روحانى و ملّى را برقرار كرد. مدتى بعد با تقاضاى آيت اللّه سيّد محمّد بهبهانى و موافقت محمدرضا شاه، به تهران بازگشت. در همين ايام به نمايندگى دوره پانزدهم مجلس شوراى ملى انتخاب شد.
آن مجاهد نستوه بارها عليه سياستهاى شاه در همكارى با انگليس و اسرائيل موضع تند گرفت تا اينكه بعد از ترور نافرجام محمدرضا در 15 بهمن 1327 به عنوان عامل تحريك كننده، بعد از مدتى بازداشت، به لبنان تبعيد شد. زمانى كه منصور الملك به نخست وزيرى رسيد، سيد جلال تهرانى به نيابت او به احمدآباد رفت و با دكتر مصدق ملاقات كرد، اوّلين تقاضاى مصدق، بازگشت آيت اللّه كاشانى بود و بدين سان با موافقت شاه، كاشانى در 20 خرداد 1329 در ميان شور و هيجان كم نظير مردم تهران، وارد فرودگاه مهرآباد شد. ^۷