تاريخ‏گذارى تفسير موسوم به ابن‏عباس - صفحه 31

تاريخ گذارى تفسير موسوم به ابن عباس

چند نكته تكميلى ۱

هارالد موتسكى

ترجمه: مرتضى كريمى نيا

چكيده

نخستين بار جان وَنزبرو در كتاب مطالعات قرآنىاش كوشيد اثبات كند كه تنوير المقباس من تفسير ابن عباس يا همان تفسير منسوب به ابن عباس، نه حاوى آراى اصيل ابن عباس است و نه تدوين يافته فيروزآبادى در قرن نهم هجرى. وى اين اثر را همان تفسير كلبى (م 146ق) دانست كه به گمان وى در اواخر قرن دوم هجرى تدوين يافته است. بعدها شاگرد وى، اندرو ريپين با بررسى نسخ خطى موجود از اين اثر، نشان داد كه اين كتاب در واقع چيزى جز تفسير الواضح نوشته دينورى در اواخر قرن سوم يا اوايل قرن چهارم نيست كه البته با تفسير كلبى نيز نسبت يا رابطه اى هم دارد.
مؤلف مقاله حاضر مى كوشد اولاً با بررسى روش ريپين در تاريخ گذارى اين متن، شيوه وى در عدم اعتماد بر اسانيد تفسير و تكيه صرف بر تحليل ادبى متن را بيازمايد. ثانيا نشان دهد برخلاف نتيجه گيرى ريپين، مؤلف اين اثر (الواضح يا همان تفسير ابن عباس) عبداللّه بن المبارك الدينورى است، نه عبداللّه بن محمّد بن وهب الدينورى (م 308ق). با اين حال مؤلّف استنتاج ريپين در تاريخ گذارى اصل تفسير الواضح يا همان تفسير ابن عباس و انتساب آن به اواخر قرن سوم هجرى را درست مى شمارد.

كليد واژه ها: تاريخ تفسير، تفسير ابن عباس، تفسير الواضح، دينورى، عبداللّه بن المبارك، ريپين، اَندرو.

1.اين مقاله ترجمه اى است از: Harald Motzki, ``Dating the So-Called Tafsïr Ibn Abbas: some Additional Remarks, in Jerusalem Studies in Arabic and Islam, ۳۲ (۲۰۰۶) pp. ۱۴۷-۱۶۳. از مؤلف محترم، به سبب ارسال مقاله پس از انتشار و توضيحات تكميلى اش در برخى نقاط مبهم و دشوار اثر سپاس گزارم (مترجم).

صفحه از 46