خلل‏زدايى از اسناد روايات؛ راهكارها و قراين - صفحه 161

به دست ما رسيده و حجم اندكى از آن متواتر است. اين تفاوتِ وضعيت تاريخى در چگونگى نقل و ماندگارى سنت، لوازم و پى آمدهايى را به دنبال داشت كه آثارش در ناحيه اعتبار و بهره مندى از احاديث رخ نماياند.
استفاده از حديث بدون حصول اطمينان نسبت به اعتبار آن از حيث اصل صدور، دلالت و جهت صدور دشوار و تقريبا ناميسر مى نمايد؛ از اين رو، تحصيل اعتبار حديث، چه از حيثِ صدور و چه از جهت دلالت، همواره به عنوان اصلى ترين موضوع مباحث علوم حديث، مورد توجه اهل فن بوده و بحث و تحقيق در اين مقولات، تا كنون ادامه داشته است. ۱
حصول اطمينان به صدور احاديث از ناحيه معصومان نيازمند احراز سه امر است: 1. اتصال واسطه ها تا معصومان، 2. شناخت حكم راويت گنندگان احاديث، 3. آگاهى تفصيلى از احوال يكايك راويان.
وجود يا عروض هر گونه مانع و مشكلى در هر يك از سه زمينه يادشده، مى تواند اعتبار حديث را از جنبه صدورى دچار خدشه كند. به دليل تفاوت وضعيت تاريخى مورد اشاره، متأسفانه نسبت به اسناد برخى از روايات مشكلاتى پديد آمده است كه البته عمده آنها دامنگير عناوين يا همان «راويان حديث» شده است. گاه مشكل بر سر صدق يك عنوان بر افراد (معنون هاى) متعدد است و احيانا مربوط به عناوينى است كه در ظاهر مختلف اند، اما در واقع، يك مصداق بيشتر ندارند؛ در مواردى هم به تحريفات واقع شده در اسناد تعلق دارد.
اكنون پرسش اصلى اين است كه براى برطرف كردن مشكلات موجود در اسنادِ اين دسته از روايات، چه در مقوله توحيد مختلفات، يا تمييز عناوين مشترك، و يا اختلالات مربوط به تحريفات، چه ضوابطى را مى توان به كار بست و چه قراينى را بايد جستجو كرد؟ توجه اين مقال معطوف به مشكلات قسم اخير يعنى تحريفات راه يافته به اسناد است و در واقع اين پرسش را برمى رسد كه براى كشف ورفع تحريفات عارض بر اسناد روايات چه بايد كرد؟
تا آنجا كه نگارنده اطلاع دارد تا كنون كارى پژوهشى، با اين نگاه در باره آسيب شناسى اسناد روايات و نيز جستجوى راه هاى برون رفت از آنها با سبك و سياق ارائه شده در اين نوشتار، مستقلاً عرضه نشده است؛ هر چند بن مايه هايى از آن، در برخى آثار رجالى و نگاشته هاى حديثى به صورت پراكنده قابل دستيابى است. با توجه به فقدان پيشينه اى مستقل و منسجم براى بررسى هايى از اين دست، اين مقاله در نوع خود مى تواند زمينه و درآمدى براى بذل عنايت افزون تر محققان به اين مقوله و موضوع باشد.
مقاله در دو محور تنظيم شده است: محور اول بيان راهكارهايى است كه هر يك در حد يك

1.رجال، درايه، فقه الحديث و ساير شاخه هاى دانش حديث، به دنبال همين ضرورت و براى به سامان كردن جنبه صدورى و دلالى احاديث پديد آمده اند.

صفحه از 179