ولايت رى

رى در گوشه شمال شرق ايالت جبال قرار داشت. و بخشى از ايالت جبال يا عراق عجم را ولايت رى تشكيل مى داد كه دامنه وسعت آن در ادوار مختلف تاريخى، متفاوت بود.
حوزه عمل رى در نيمه دوم قرن چهارم به عهد بوئيان بسيار وسيع بوده وگويا اين شهرها تا آخر عهد بوئيان رى همچنان جزء عمل رى بوده است. ^۱
در هفت اقليم از تأليفات 1002ه .ق نام هاى ده بلوكى كه رى داشته آمده است. ^۲ در جغرافياى تاريخى رى ـ تهران هم آن ده بلوك رى ذكر شده است كه اين چنين است. غار، فشاپويه، بهنام، سبورقرج، خوار، زرند، اسفجان، شميران، شهريار، ساوجبلاغ. ^۳
در حقيقت اين ده بلوك شامل استان تهران فعلى و قسمت هاى نسبتا
كوچكى از استان هاى همجوار مى باشد. محدوده رى با احتساب اين ده بلوك از نظر وسعت، ناحيه اى متوسّط به شمار مى رود. چنان كه در زمان آل بويه ناحيه اى بزرگ و وسيع بوده است. از طرفى ياقوت حموى رى را مشتمل بر هفده رستاق مى داند. ^۴ مؤلف رى باستان نوشته است كه ظاهراً از قرن سوم تا قرن هفتم آبادى هاى اطراف رى بر هفده رستاق منقسم بوده است. امّا پس از فاجعه مغول به تدريج دائره آن حوزه تنگ گرديد. و رودبار قصران به عهد غازان خان جزو ولايت رستمدار مازندران گرديد. و در آغاز قرن هشتم از هفده رستاق رى تنها (چهار رستاق) بهنام، سبور قَرجْ و فشابويه و غار به نام رى باقى ماند. ^۵ و اين چهار ناحيه كه حمداللّه مستوفى در نيمه اول قرن هشتم هجرى نام مى برد، ^۶ مشتمل است بر ناحيه مركزى و جنوب شرقى استان تهران فعلى به اضافه بخش كوچكى از نواحى غربى استان سمنان كنونى.
لازم به ذكر است كه رستاق يكى از واحدهاى تقسيمات كشورى قديم بوده است كه تقريباً معادل محدوده يك شهرستان و يا يك بخش بوده است. و هر ايالت بزرگ به ترتيب به چند استان يا كوره و هر كوره يا استان به چند رستاق و هر رستاق به چند طسوج و هر طسوج به چند روستا تقسيم مى شده است. ^۷