گنبد فخرالدوله

يك برج سنگى از ميان رفته رى با كتيبه اى به خط كوفى، تصويرش در اسناد سياحان اروپايى قرن هاى گذشته موجود است؛ دكتر حسين كريمان مى نويسد:
گنبد فخرالدوله به احتمال قريب به يقين در مغرب كوه هاى رى ميان كوه نقاره خانه و مرتفعات غربى آن، در پاى تپه مرتفع در شمال رشته قنات باير واقع بوده، و برجى كه در نقشه رى كرپرتر انگليسى به رمز (F)نموده گويا ظاهراً همين گنبد فخرالدوله است. ^۱

برج طغرل

برج طغرل در مشرق ابن بابويه در ميان باغى كه از باغ بزرگ طغرليّه سابقاً باقى مانده است؛ خوشبختانه در 1301ه .ق به فرمان ناصرالدين شاه قاجار تعمير و تجديد آن عملى گرديد. اين برج منسوب به آرامگاه طغرل بيك آخرين شهريار سلجوقى (573 ـ 590) است، هرچند منسوب به طغرل است. لكن ساختمان اصلى آن به آثار قرن هفتم هجرى شباهت دارد. ^۲ اقبال آشتيانى آغاز سلطنت طغرل سوم آخرين سلطان سلجوقى را 571ق و قتل وى را 590ق نوشته است. ^۳ همو سلطنت طغرل اوّل از سلاجقه بزرگ و اولين سلطان سلجوقيان را از 429 ـ 455 نوشته است. ^۴ در چند منبع معتبر ديگر اين برج را محل دفن طغرل اوّل نوشته اند. در كتاب راحة الصدور متعلق به قرن ششم، و تاريخ گزيده متعلق به قرن هشتم درگذشت طغرل اوّل به سال 455 ه .ق در رى نوشته شده است. ^۵ مؤلف النقض كه در عصر سلجوقيان مى زيسته گورخانه طغرل اوّل در رى را ذكر كرده است. ^۶ همچنين در مجمل التواريخ متعلق به 520 قرن ششم هجرى آمده است: سلطان طغرل بيك به شهر رى وفات رسيد و تربتش آنجا بر جاى است. نيز در همان جا نوشته شده است:
سلطان طغرل بن ارسلان (طغرل سوم) به شهر رى در تربت سلطان طغرل بيك مدفون است. ^۷
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه هم در شرح باغ طغرل، برج طغرل را آرامگاه طغرل بيك اول سلجوقى نوشته است. ^۸ دكتر كريمان نيز وفات و مدفن طغرل اول را رى ذكر كرده ^۹ و در تحقيقاتى سودمند نوشته است:
طغرل اول و زوجه وى و طغرل سوم در رى مدفون شده اند، مدفنشان به حكم معمول زمان در همان سراى ايالت واقع بوده است. ^۱۰
وى در توضيحى سراى ايالت را همان ارگ سلطنتى شاهان سلجوقى دانسته و مى نويسد:
برج طغرل فعلى ظاهراً بازمانده آن (سراى ايالت) است. ^۱۱
همچنين در بحث ديگرى بيان مى كند:
طغرل اوّل را در گورخانه مجللى در رى دفن كردند كه ظاهراً برج طغرل فعلى قسمتى از بقاياى آن بناست. طغرل سوم را هم پس از قتل در تربت طغرل اول به خاك سپردند.
سپس در استنتاجى گورخانه طغرل در رى را آرامگاه خاندان آل سلجوق در رى دانسته است. ^۱۲

باروى بزرگ رى برين

اين بارو كه هنوز قسمتى از آن در شمال چشمه على، و پهنه كارخانه گليسيرين و كارخانه سيمان، و به نزديكى قلعه گبرى به چشم مى خورد، ظاهراً نيمه شرقى آن به طور كامل، و پى هاى آن در ديگر جهات در آغاز عهد قاجاريان باقى بود، و حدود رى پيش از اسلام را نشان مى داد. ^۱

سراى صاحب بن عباد

صاحب بن عباد يكى از وزراى مشهور آل بويه در رى سرايى مجلل و باشكوه داشت. ^۲ آقاى دكتر حسين كريمان تلّ بزرگى را كه بازمانده از يك بناى عظيم است و هم اكنون در قسمت «رى برين» در محلّت دز رشكان قديم در شمال غربى ابن بابويه و جنوب غربى چشمه على در مشرق راه آهن سابق حضرت عبدالعظيم با ديوارهاى كهنه آجرى به چشم مى خورد، منطبق بر سراى صاحب بن عباد مى داند. ^۳

گنبد مردآويج زيارى و ركن الدوله

بقاياى ساختمان هاى سنگى معظم كوهسار امين آباد كه در 25 سال قبل بر اثر كشف پارچه هاى ذى قيمت قرون اوّليه اسلام معلوم شد مدفن سلاطين آل بويه است. ^۴ آقاى دكتر حسين كريمان در مورد مدفن ركن الدوله تحليلى را عرضه نموده و مكانى را كه در شمال محله جيلاباد از بناهاى مردآويج قرار داشته آرامگاه ركن الدوله مى پندارد. ^۵