درنگي در مفاد روايي و تفسيري آيه يا لَيتَني کُنتُ تراباً - صفحه 154

درنگی در مفاد روایی و تفسیری آیه «یا لَیتَنی کُنتُ تراباً»

ناصر رفیعی محمدی ۱

چکیده

روایات متعددی در زمینه تفسیر بخش پایانی آیه «یا لَیتَنی کُنتُ تراباً» رسیده است. این آیه بیانگر آرزوی کفار در روز قیامت است که می‌گویند: ای کاش خاک بودیم.‌ در مجموع، پنج گزینه روایی در تفسیر و تأویل آیه رسیده که در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته است. برخی از این روایات فاقد سند بوده و سند برخی نیز ضعیف است. در این میان، تنها سند یک روایت صحیح است که با توجه به سیاق می‌توان آن را مصداق باطنی و تأویل آیه به شمار آورد. قابل ذکر است که گزینه‌های تفسیری غیر روایی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

کلید واژه‌ها: نقد سندی و متنی روایات، تأویل قرآن، تفسیر قرآن، تفسیر روایی، شیعه علی علیه السلام.

حکایت شدت اندوه و حسرت کفار و مجرمان در روز قیامت، پس از مشاهده اعمال نادرست و شرم‌آورشان در آیات متعددی منعکس شده است؛ آنان به دنبال تجسم اعمال و مشاهده زشتی عملکرد خود سعی در توجیه یا بیان آرزوهای دست نایافتنی دارند. یکی از این آرزوها در آیه پایانی سوره نبأ آمده است که کافر می‌گوید: «یا لَیتَنی کُنتُ تراباً». در مجموع، نُه گزینه تفسیری ذیل آیه رسیده که سه مورد آن روایی است. ابتدا گزینه‌های عام و سپس روایی مورد بحث قرار می‌گیرد:
1. ای کاش اصلاً خلق نشده بودم و به همان حالت اولی _ که خاک بودم _ باقی مانده بودم.۲

1.استادیار جامعة المصطفی العالمیه.

2.. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۳، ص۳۶۸.

صفحه از 163