نقشه 6 : نقشه سياسى استانهاى حكومت اسلام در روزگار خلافت امام على عليه السلام
در دوران سه خليفه نخست ، مركز ثقل سياسى و نظامى خلافت اسلامى، مدينه بود ؛ امّا گسترش روزافزون سرزمين اسلام ، پيش از خلافت امام على عليه السلام ، اين الزام را ايجاد كرد كه اداره سرزمينهاى تازه فتح شده ، به كوفه ، بصره ، دمشق و فُسطاط ، سپرده شود . بِدين ترتيب ، فتوحات نيمه شمالى فلات ايران (تا قفقاز و ماوراء النهر و چين) به كوفه ، و نيمه جنوبى فلات ايران (تا سِند و هند) به بصره ، و روم شرقى و سرزمينهاى خَزَران به دمشق (شام) ، و اِفريقا به فُسطاط (مصر) سپرده شد و مديريت اين مناطق نيز در اين چهار شهر ، متمركز گرديد .
در دوره خلافت على عليه السلام ، مدينه ، اهميّت سياسى خود را از دست داد و در عوض ، كوفه ، مركز خلافت اسلامى گرديد . البته شام ، از اطاعت امام على عليه السلام سر باز زد و تحت ولايت معاويه بود . مصر و حلب نيز در گير و دار نزاع ميان كوفه و دمشق ، دست به دست مىشدند . اين دو ناحيه ، در آغاز خلافت امام على عليه السلام ، تحت حاكميت ايشان بودند ؛ امّا در آخر اين دوره ، به تصرّف معاويه در آمدند . مناطق شرقى حكومت اسلامى (ايران و خراسان بزرگ و ماوراء النهر و...) ، تا پايان دوره امام على عليه السلام ، به ايشان وفادار ماندند .
