مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : حکمت نامه‌ رضوی
محل نشر : قم
ناشر : دارالحدیث
نوبت چاپ : اول
تاریخ انتشار : 1393
تعداد جلد : 4
قطع : وزیری
زبان : عربی فارسی
جستجو در Lib.ir

حکمت نامه‌ رضوی

در این کتاب علاوه بر بیان زندگی امام رضا(ع) سخنان ایشان گردآوری و دسته بندی شده است
کتاب شامل يک درآمد، هشت بخش و ۴۵ فصل است. در آغاز گزارش کوتاهى از زندگى امام رضا، دوران امامت، سفر اجبارى ايشان به خراسان، پذيرفتن ولايت‏عهدى مأمون، عظمت علمى و عملى ايشان، شمار احاديثى که از ايشان نقل شده، و شهادت و زيارت آن بزرگوار ارائه می ‏شود. سپس حکمت‏ هاى به يادگار مانده از ايشان در زمينه مسائل عقلى، علمى، اعتقادى، سياسى، عبادى، اخلاقى و پزشکى، با نظمى نوين در هشت بخش گزارش می ‏گردد.

حائز رتبه اول در هشتمین جشنواره بین المللی کتاب سال رضوی در سال ۱۳۹۴ شد.

در آغاز کتاب، گزارش کوتاهی از زندگی امام رضا(ع)، دوران امامت ایشان، سفر اجباری ایشان به خراسان، پذیرش ولایت عهدی مأمون، عظمت علمی و عملی ایشان، شمار احادیثی که از ایشان نقل شده، و شهادت و زیارت آن بزرگوار ارائه می گردد. متن اصلی کتاب را حکمت های به یادگار مانده از آن حضرت تشکیل می دهد که در فصل های متعدد و با نظمی نوین گزارش شده است.

حکمت نامه رضوی از یک درآمد، هشت بخش و ۴۵ فصل تشکیل شده است که عناوین بخش های آن عبارت اند از: حکمت های عقلی و علمی، حکمت های عقیدتی، حکمت های اعتقادی ـ سیاسی، حکمت های عبادی، حکمت های اخلاقی و عملی، حکمت های بهداشتی و پزشکی، حکمت های جامع و حکمت های گوناگون.

پیش گفتار کتاب

...

حكمت نامه رضوى در يك نگاه

حكمت نامه رضوى شامل يك درآمد، هشت بخش و ۴۵ فصل است . در آغاز آن ، گزارش كوتاهى از زندگى امام رضا عليه السلام ، دوران امامت ايشان، سفر اجبارى ايشان به خراسان، پذيرفتن ولايت عهدى مأمون، عظمت علمى و عملى ايشان ، شمار احاديثى كه از ايشان نقل شده، و شهادت و زيارت آن بزرگوار ارائه مى شود. سپس حكمت هاى به يادگار مانده از ايشان در زمينه مسائل عقلى، علمى، اعتقادى، سياسى، عبادى، اخلاقى و پزشكى ، با نظمى نوين در هشت بخش گزارش مى گردد.

بخش اوّل : ره نمودهاى معرفتى

در اين بخش، حكمت هاى عقلى و علمى رضوى در دو فصل ، گزارش شده اند :

در فصل اوّل ، جايگاه عقل از نگاه اسلام، آثار و نشانه هاى به كارگيرى عقل در زندگى و علايم كمال آن ، ارائه مى گردند .

در فصل دوم ، ره نمودهايى در باره ارزش علم و حكمت، نقش آشنايى با علوم و معارف پيامبر صلى اللّه عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام در تقويت بنيان هاى نظام اسلامى، آداب و آفات تعليم و تعلّم ، نشانه هاى علم و معرفت، ناپسندى اظهار نظر بدون علم و همزيستى با مردم نادان مطرح مى شود.

بخش دوم : ره نمودهاى اعتقادى

در اين بخش، ره نمودهاى حكيمانه امام رضا عليه السلام در باره باورهاى دينى در ده فصل گزارش مى گردد :

فصل اوّل به مباحثِ كلّى مرتبط با باورهاى دينى اختصاص دارد ، مانند : تعريف ايمان، فرق ايمان و اسلام، چيزهايى كه ايمان به آنها ضرورى است، درجات ايمان، آثار ايمان و نشانه هاى مؤمن، حقوق مؤمن و آفات ايمان.

فصل دوم در باره شناخت خداوند سبحان است . در اين فصل، مباحثى مانند : ارزش خداشناسى، حكمت وجوب خداشناسى، مبادى (زمينه ها و خاستگاه هاى) خداشناسى، مباحث مرتبط با توحيد و يگانگى خدا و مباحث مرتبط با اسما و صفات الهى مطرح مى گردد، و در ادامه مشروح مناظره امام عليه السلام با متكلّم خراسان ، سليمان مروزى ، در باره اسما و صفات الهى گزارش مى شود. پايان بخش اين فصل، احاديثى در موضوع موانع و حجاب هاى معرفت است.

فصل سوم به باورهاى اسلامى در زمينه قضا و قدر اختصاص دارد. اين فصل با تبيين جايگاه قضا و قدر در آفرينش آغاز مى شود و با تأكيد بر ضرورت خشنودى از مقدّرات الهى پايان مى يابد . همچنين در ضمن مطالب ، تحليل هايى در باره تقدير خوش بختى و بدبختى، و جبر و تفويض و امر بين الأمرين ارائه مى گردد.

در فصل چهارم ، مباحثى در باره نبوّت عامّه گزارش مى شود ، مانند : حكمت نبوّت، علّت اختلاف معجزات انبيا، عصمت پيامبران، تعداد پيامبران و پيامبران اولوا العزم .

در فصل پنجم ، سخنانى كه از امام رضا عليه السلام در باره انبياى الهى نقل شده ، گزارش مى شوند . اين فصل با مباحث مرتبط با آدم عليه السلام و شجره ممنوعه آغاز مى گردد و در ادامه، ازدواج او و چگونگى تناسل طبقه دوم انسان ها بيان مى شود. سپس به پاره اى از اخبار مربوط به نبوّت نوح، ابراهيم، يوسف، اسماعيل صادق الوعد، موسى و عيسى - كه درودهاى خدا بر همه آنان باد - اشاره مى گردد.

موضوع فصل ششم ، نبوّت خاتم پيامبران است . در اين فصل ، مباحثى مانند: استدلال هاى امام رضا عليه السلام در باره نبوّت خاتم انبيا صلى اللّه عليه و آله ، شاهد نبوّت ايشان، شكافته شدن ماه به اعجاز ايشان ، و نيز ويژگى ها و سنّت هاى ايشان مطرح مى شود.

فصل هفتم در باره مباحث قرآنى است و با سخنان امام عليه السلام در باره اعجاز قرآن و فضايل و خصايص اين كتاب آسمانى آغاز مى شود و با مسائلى مانند: حدوث قرآن، اوّلين و آخرين سوره اى كه بر پيامبر صلى اللّه عليه و آله نازل شد، و تحريم جدال در قرآن ادامه مى يابد . سپس تفسير ۷۸ آيه از آيات قرآن كه از امام رضا عليه السلام نقل شده ، ارائه مى گردد. پايان بخش اين فصل ، مطالبى در باره قرآنْ درمانى است. گفتنى است مباحث مرتبط با تلاوت قرآن در فصل ششم از بخش «حكمت هاى عبادى» خواهد آمد.

در فصل هشتم ، مباحثى در باره مرگ مطرح مى شود، مانند: فرشته مرگ، مرگ همه موجودات زنده حتّى ملك الموت، تأكيد بر آماده شدن براى مرگ، توصيف مرگ، سؤال قبر، و آنچه موجب پيشگيرى از عذاب قبر مى گردد.

فصل نهم به روز رستاخيز اختصاص دارد . محورهاى مطالب اين فصل عبارت اند از : استدلال عقلى امام عليه السلام براى كسانى كه منكر عالم آخرت هستند، نزديكى قيامت از نگاه پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله ، مهم ترين پرسش ها از انسان در روز قيامت، كسانى كه بدون حساب به دوزخ منتقل مى شوند، و گستره رحمت الهى در آن روز.

موضوع فصل دهم ، بهشت و دوزخ است . اين فصل با گزارش و تحليلى در باره آفرينش بهشت و دوزخ آغاز مى گردد و سپس نكاتى در باره انتخاب بهشت، و تأكيد بر اين كه انتخاب راه بهشت، بدون تحمّل سختى هاى اين راه امكان پذير نيست ارائه مى گردد . بيشترين گناهى كه موجب ورود به دوزخ مى شود، موانع دوزخى شدن، و گناهانى كه موجب تشديد عذاب دوزخ و يا خلود در آن مى گردند ، مطالب بعدى اين فصل اند .

بخش سوم : ره نمودهاى اعتقادى - سياسى

در اين بخش ، حكمت هايى كه آميزه اى از باورهاى دينى و سياسى اند ، در هشت فصل گزارش مى شوند :

فصل اوّل به مباحث كلّى امامت و رهبرى اختصاص دارد ، مانند: فرق ميان رسول و نبى و امام، حكمت امامت و رهبرى، خطر جهالت در باره امام و رهبر الهى، وظايف امام، حقوق متقابل امام و مردم. اين فصل با گزارشى از برخورد امام عليه السلام با غاليان، پايان مى يابد.

فصل دوم به جايگاه با عظمت خاندان رسالت در اسلام ، اشاره دارد. در اين فصل ، ابتدا توضيح داده مى شود كه مقصود از عنوان «اهل بيت» در قرآن و احاديث اسلامى چيست و چه كسانى مصاديق آن اند، و در ادامه مباحثى مانند: نقش اهل بيت در خداشناسى و يكتاپرستى، شمار امامان اهل بيت، دانش اهل بيت، ويژگى هاى اهل بيت، مكارم اخلاق و ولايت اهل بيت مطرح مى گردد. همچنين نسبت به غلو در باره مقام آنان هشدار داده مى شود. پايان بخش اين فصل ، احاديثى است در باره شيعيان اهل بيت و نيز كسانى است كه از اين خاندان محسوب مى شوند و يا از اين خاندان به شمار نمى آيند.

موضوع فصل سوم ، خلافت بلافصل امام على عليه السلام ، پس از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله است. در اين فصل ، رواياتى كه با تعبيرهاى گوناگون ، اين مدّعا را اثبات مى كنند ، گزارش شده و پايان بخش آن، نهى از غلو در فضايل آن امام است.

فصل چهارم به فضايل همسر امير مؤمنان و مادر امامان ، فاطمه عليها السلام اختصاص دارد. گفتنى است آوردن اين فصل در ضمن حكمت هاى اعتقادى - سياسى، بِدان جهت است كه اصولاً جايگاه اعتقادى - سياسى خاندان رسالت، آميخته با جايگاه آن بزرگوار است. افزون بر اين، مواضع سياسى آن بانو پس از وفات پدر بزرگوارش پيامبر خدا، نقشى اساسى در تبيينِ اصل اعتقادى - سياسى امامت و رهبرى در اسلام داشته است.

در فصل پنجم به پاره اى از فضايل امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام اشاره شده است.

موضوع فصل ششم، امامت امام رضا عليه السلام است. در اين فصل با گزارش هايى در باره ادلّه امامت آن امام پس از پدر بزرگوارش آغاز مى شود، سپس با مباحث مختلفى مانند: مبارزه ايشان با جريان انحرافى واقفيّه، فضايل و مناقب ايشان، و كسانى كه مورد دعا و يا نفرين ايشان قرار گرفته اند، ادامه مى يابد. همچنين مسئله سفر اجبارى ايشان به خراسان و پذيرفتن ولايت عهدى مأمون در اين فصل مطرح مى گردد.

تصريح آن امام بر امامت فرزند بزرگوارش امام جواد عليه السلام و نماز خواندن ايشان بر جنازه پدر نيز در اين فصل، گزارش شده است .

در فصل هفتم، شمارى از مباحث مرتبط با موضوع مهدويت مطرح شده است، مانند: تنصيص بر امامت امام مهدى عليه السلام ، ويژگى هاى امام مهدى عليه السلام ، حكمت غيبت، نشانه هاى ظهور، جمعى از ياران، دعا براى ايشان و فضيلت انتظار فَرَج ايشان .

فصل هشتم به مرجعيت علمى اهل بيت پس از پيامبر صلى اللّه عليه و آله براى جهان اسلام پرداخته است. مرجعيت علمى اهل بيت در واقع، يك موضوع معرفتى، اعتقادى و سياسى است و احاديث فراوانى بر آن دلالت دارند كه از جمله آنها حديث متواتر ثقلين[۱]است. با تأمّل در احاديث اين فصل، به نكات مهمّى در تبيين مرجعيت علمى اهل بيت عليهم السلام مى توان دست يافت، مانند: نقش ترويج معارف اهل بيت عليهم السلام در جهانى شدن اسلام، نقش اصول گرفته شده از آنان در اجتهاد، راه علاج اختلاف احاديث و... .

بخش چهارم : ره نمودهاى عبادى

در اين بخش ، ره نمودهاى حكيمانه امام هشتم عليه السلام در زمينه عبادات ، در ده فصل ارائه مى گردند :

در فصل اوّل ، مباحثى مانند: وجوب عقلى عبادت، حكمت عبادت، اخلاص در عبادت، و انواع عبادت مطرح مى شوند و با هشدار در باره شهرت يافتن به عبادت ، پايان مى يابد.

فصل دوم ، به موضوع اذان اختصاص دارد. اين فصل ، شامل گزارش هايى در باره تشريع اذان، حكمت اذان، فضيلت اذان، ادب شنيدن اذان، بركت اذان گفتن در منزل و توصيه به اذان گفتن در گوش نوزاد است.

فصل سوم در باره نماز است. در اين فصل ، مباحثى مانند: حكمت نماز، حكمت نماز جماعت، فضيلت نماز، اهمّيت حضور قلب در نماز، و تأكيد بر نماز اوّل وقت مطرح مى شود و در ادامه گزارش هايى در باره نماز شب، نماز پيامبر صلى اللّه عليه و آله ، نماز ايشان در ماه رمضان، نماز حاجت و نماز استخاره مى آيد.

همچنين فضيلت نماز در مسجد الحرام، مسجد النبى و مسجد كوفه بيان مى گردد. پايان بخش اين فصل، هشدار در باره ترك نماز و تضييع آن است.

در فصل چهارم ، ره نمودهاى حكيمانه امام در باره روزه ارائه مى گردد، مانند: فضيلت ماه رمضان، حكمت وجوب روزه دارى در اين ماه، دعاى فرشتگان براى روزه دار، ضرورت آمادگى براى ورود به مهمان سراى الهى ، و دعاى سحر.

در فصل پنجم، مباحثى در باره حج مطرح مى شود. اين فصل با تبيين حكمت اين حُكم الهى و فضيلت آن آغاز مى گردد و با اشاره به ادب اقامت در مكّه پايان مى يابد.

موضوع فصل ششم ، تلاوت قرآن است و در آن، ره نمودهايى در باره بركت خواندن قرآن در خانه، فضيلت نگاه كردن به قرآن، خواندن قرآن با صداى زيبا، ادب باطنى تلاوت قرآن، و آنچه در قرائت قرآن بايد از آن اجتناب كرد ، ارائه مى گردد.

فصل هفتم به ره نمودهايى در باره دعا اختصاص دارد، مانند: فضيلت دعا و اهمّيت آن در سختى و راحتى، ادب دعا كردن، بهترين زمان و مكان براى دعا، شرايط اجابت دعا، افراد مستجاب الدعوه، و حكمت تأخير اجابت دعا.

در فصل هشتم، بيست و دو دعا از امام هشتم عليه السلام گزارش مى شود كه نخستين آنها دعاى قنوت نماز جمعه و پايان بخش آنها ، دعاى بيمار است.

فصل نهم ، ره نمودهايى در باره ياد خدا و اذكارى مانند: تهليل، تسبيح، تحميد، حوقله (لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه) ، استعاذه، استغفار و صلوات بر محمّد و خاندان ايشان است. همچنين ره نمودهايى در باره ياد خدا در شروع نوشتار ، و هنگام ترس و وحشت، و هشدار نسبت به موانع ذكر ، ارائه مى گردد.

در فصل دهم ، زيارت قبر انبيا، اوصياى آنان و صالحان توصيه شده و به طور خاص، زيارت پيامبر صلى اللّه عليه و آله ، اهل بيت عليهم السلام ، امام على عليه السلام ، امام حسين عليه السلام ، امام كاظم عليه السلام ، و حضرت معصومه عليها السلام مورد تأكيد قرار گرفته است.

بخش پنجم : ره نمودهاى اخلاقى و عملى

در اين بخش ، ره نمودهاى حكيمانه امام رضا عليه السلام در زمينه زيبايى ها و زشتى هاى اخلاقى و عملى در سه فصل ارائه مى شود:

فصل اوّل به تبيين مكارم اخلاق و محاسن اعمال اختصاص دارد كه با حُسن خلق آغاز مى شود.

در فصل دوم ، ره نمودهايى در باره نظافت و آرايش ارائه مى شود. اين فصل را مى توان بخشى از فصل اوّل به حساب آورد.

فصل سوم ، ويژه تبيين زشتى هاى اخلاقى و عملى است كه از بداخلاقى و آزار مسلمانان آغاز مى گردد.

بخش ششم : ره نمودهاى بهداشتى و پزشكى

در اين بخش ، حكمت هايى كه در باره امور بهداشتى و درمانى از امام رضا عليه السلام نقل شده ، در چهار فصل تقديم علاقه مندان مى گردد:

فصل اوّل ، ويژه ره نمودهايى در باره خوردن و آشاميدن است، مانند: پرهيز از پرخورى، سبك خوردن شام، وعده هاى غذا، و آداب خوردن و آشاميدن.

فصل دوم ، ويژه تبيين نقش استفاده از ميوه ها و برخى از خوردنى ها و آشاميدنى ها در پيشگيرى و يا درمان شمارى از بيمارى هاست.

فصل سوم به ره نمودهايى اختصاص دارد كه از امام رضا عليه السلام در زمينه مسائل پزشكى نقل شده است. اين فصل با تأكيد بر اين كه در نظام آفرينش، همه بيمارى ها قابل درمان اند، آغاز مى شود و در ادامه امورى كه موجب پيشگيرى و يا درمان شمارى از بيمارى مى شوند مطرح مى گردد.

در فصل چهارم ، رساله ذهبيّه منسوب به امام رضا عليه السلام به طور كامل گزارش شده است و در ادامه ضمن تحليلى كوتاه ، به نقدهايى در باره انتساب اين رساله به آن امام ، پرداخته شده است .

بخش هفتم : ره نمودهاى جامع

در اين بخش ، احاديثى كه مباحث متنوّعى در آنها مطرح گرديده ، در هشت فصل گزارش مى شوند. شايان ذكر است به دليل بلند بودن متن بيشتر احاديث اين بخش ، تلاش شده است تا با به كارگيرى قريب دويست عنوان فرعى ، در حدّ امكان ، بازيابى مطالب آنها تسهيل گردد.

در فصل اوّل ، يكى از نوشتارهاى منسوب به امام رضا عليه السلام با عنوان «محض الاسلام (اسلام ناب)» نقل شده است. بر اساس آنچه شيخ صدوق رحمه اللّه در كتاب عيون أخبار الرضا عليه السلام آورده، مأمون از امام رضا عليه السلام درخواست كرد كه اسلام ناب را در نوشته اى براى او خلاصه كند و امام عليه السلام در پاسخ، رساله محض اسلام را نوشت.

فصل دوم در باره حكمت شمارى از احكام فقهى است كه محمّد بن سنان از امام رضا عليه السلام نقل كرده است.

فصل سوم ، به آنچه فضل بن شاذان (شادان) در باره حكمت عقايد و احكام ، از امام رضا عليه السلام نقل كرده است ، اختصاص دارد .

در فصل چهارم تا هشتم اين بخش ، مناظره هاى امام رضا عليه السلام با رؤساى اديان و مكتب هاى مختلف، و نيز پاسخ هاى ايشان در مجلس فقها و متكلّمان گزارش مى گردد.

بخش هشتم : ره نمودهاى گوناگون

سخنان حكيمانه اى كه در قالب بخش ها و فصول گذشته قابل ارائه نبوده، در بخش هشتم حكمت نامه رضوى تحت عنوان «ره نمودهاى گوناگون» تقديم علاقه مندان آشنايى با معارف اهل بيت عليهم السلام مى شوند.

گزیده حکمت نامه رضوی
گزیده ی این حکمت نامه رضوینیز به همت مرتضی خوش نصیب چاپ شده است.


[۱]ر . ك : دانش نامه قرآن و حديث : ج ۹ ص ۴۶۲ (مرجعيت علمى اهل بيت) .

[۲]الكافى : ج ۱ ص ۵۲ ح ۷ .