پیامبر و تشخیص فرشته

متن روایت یاد شده در منابع مزبور به این قرار است:

"بینا رسول اللّه(ص) فی بیت أمّ سلمة اذ هبط علیه ملک له عشرون رأساً فی کل رأس ألف لسان یسبّح اللّه و یقدّسه بلغة لا تشبه الأخری و راحته أوسع من سبع سموات و سبع أرضین. فحسب النبی(ص) أنّه جبرئیل، فقال: «یا جبرئیل! لم تأتنی فی مثل هذه الصورة قط». قال: ما أنا جبرئیل، أنا صرصائیل."[۱]

در باره این حدیث نکاتی گفتنی است:

ظاهر این داستان، با قرآن سازش ندارد، دست کم آیات الهی زیر این داستان را بر نمی تابد:

آیه ۲۱ سوره احزاب:

«لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة»

اطلاق آیه ۳۱ سوره آل عمران:

«ان کنتم تحبون اللّه فاتّبعونی»

آیه ۳۳ سوره احزاب:

«انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرّکم تطهیراً»

آیه های سوم و چهارم سوره نجم:

«و ما ینطق عن الهوی إن هو الاّ وحی یوحی»

آیه ششم سوره اعلی

و نظیر اینها از آیاتی که علما برای نفی سهو و نسیان و اشتباه معصوم بدان تمسّک جسته اند.[۲]

۲. حدیث مزبور با روایاتی چون خبر جنود عقل و جهل[۳]و روایاتی که درباره علم گسترده و بی کران اهل بیت(ع) است، سازش ندارد. در یکی از این روایات به نقل از حضرت رضا(ع) آمده است: اگر خداوند، کسی را برای اداره کارهای بندگانش برگزیند، به او شرح صدر می دهد و در قلبش چشمه های حکمت به ودیعه می نهد و پی درپی، هر علمی را به او الهام می نماید. بعد از آن، او نسبت به پاسخ هیچ پرسشی ناآگاه و سرگردان نخواهد بود. بنابراین، او معصوم و مؤید و موفّق و مستحکم، و از خطا و لغزش و انحراف، در امان است. خداوند به این ویژگی ها ممتازش ساخته تا حجّت مردم باشد.[۴]

۳. اهل کلام نیز از امثال این حدیث، رو برتافته اند. از جمله علامه حلّی در جایی ضمن نقد حدیث «ذوالشمالین» گوید: اگر خطا و فراموشی پیامبر(ص) امکان داشته باشد، می توان این احتمال را در کلّیه سخنان و اعمال ایشان روا دانست؛ زیرا امکان دارد در آنها هم از روی فراموشی چیزی افزوده یا کاسته باشد و در این حال، هدف از بعثت ایشان از بین می رود. امّا اگر آن حضرت را به عصمت از خطا و فراموشی توصیف کنیم، سنجیده تر و بهتر است؛ زیرا بدین وسیله، ضرر احتمالی، بلکه حتمی و مسلّم (بی فایده بودن بعثت ایشان) را دفع نموده ایم. لذا باید و لازم است که این عقیده را بپذیریم.[۵]