درنگي در حديث «اول العلم...» - صفحه 16

درنگى در حديث «اول العلم...»

؛ محمدمهدى آصفى

چكيده: نوشتار حاضر، شرحى است بر حديثى منسوب به پيامبراكرم(ص) كه در آن، اول علم را شناخت خداوند جبار و آخر آن را واگذارى امور به او برشمرده است. بررسى معانى اصطلاحاتى نظير سلوك، معرفت، جبر، تفويض، رضا، توكل و فقر و بيان فرق ميان آن ها و نقش علم و معرفت در سلوك و رسيدن به لقاى الهى از مطالب اين مقاله است.
نويسنده در مقاله خود، با استفاده از آيات قرآنى، به بيان راه هاى مقابله با هواهى نفس به منظور تقويت اراده پرداخته، انواع ذكر و جايگاه تفويض را نسبت به اهل ذكر روشن ساخته است.

كليد واژه: معرفت، سلوك، جبر تكوينى، جبر تشريعى، تفويض، توكل، فقر، رضا.

رسول اكرم(ص) فرمودند:
أوّل العلم معرفة الجبّار و آخر العلم تفويض الأمر اليه؛سر آغاز علم، شناخت خداوند جبّار و سرانجام آن، واگذارى امور به اوست.
اين حديث، با وجود اختصار و كوتاهى اش سفر طولانى انسان را در جهان معرفت، در سير از مبدأ معرفت تا مقصد تفويض، خلاصه كرده است.
آغاز اين سفر، شناخت خداوند جبّار است و مرحله پايانى آن، واگذارى كارها به اوست، و بين اين دو مرحله، مراحل بسيار دشوار، ولى جذّاب و اشتياق آورى قرار دارد.
در باره اين حديث شريف، در سه فصل، سخن خواهيم گفت:
فصل اوّل در مورد نقطه آغازين اين سفر، يعنى شناخت معرفت جبّار است؛

صفحه از 26