يك كتاب در يك مقاله

دو شاهكار علوى

پژوهشى درباره خطبه هاى «بى الف» و «بى نقطه» اميرالمؤمنين(ع)

محمد احسانى فر

با آماده سازى كتاب دو شاهكار علوى (شرح و تحقيق خطبه هاى «بى الف» و «بى نقطه» اميرالمؤمنين(ع» براى انتشار، چكيده تحقيق به صورت مقاله اى درآمد تا محقّقان و حديث پژوهان، ضمن آگاهى از آن، با ارائه نقدهاى علمى خود، پژوهش و تحقيق در اين عرصه حديثى را عمق و غنايى ديگر بخشند. بى شكّ، نگارنده نقدهاى مزبور را به ديده هديه مى نگرد و مايه امتنان مى شمارد.

فصل يكم. نكاتى مشترك درباره دو خطبه

الف. سخنى در باره آفريننده خطبه ها

امام على(ع) برتر از پندارهاست و سخن گفتن از او با همه «سهولتش»، «ممتنع» است.
«سهل» است، از اين رو كه هر فضيلتى كه در تصوّر و انديشه آيد، آن دومين نمونه انسان برتر، به كامل ترين حدّش از آن بهره مند است.
و «ممتنع» است، از آن جهت كه هرچه در پندار ما آيد و بر صفحه خيال نشيند، امام(ع) برتر از آن است.
از اين رو، با اعتراف به عجز و درماندگى در سخن گفتن از آن قلّه انسانيت، نيم نگاهى به خطبه هاى مورد بحث مى افكنيم.
خطبه ها و نامه هاى شيوا و رساى «امام على»(ع) از عالى ترين نمونه هاى فصاحت و بلاغت اند كه پيوسته بر تارك ادب و سخنورى مى درخشند. برخى از آنها به دلايلى - كه بر متخصّصانِ ادب و حديث پوشيده نيست - جايگاه ويژه اى دارند.
از اين ميان، خطبه هاى «بى الف» و «بى نقطه» آن حضرت(ع) به عنوان «دو شاهكار ادبى» و «دو تحفه قدسى» - ويژگى هايى منحصر به خود دارند و از شهرت عنوانى و محبوبيّت مخصوصى برخوردارند ؛ ليكن با اين همه، نه تنها شرح و پژوهش شايسته اى درباره آنها به عمل نيامده، بلكه حتّى ترجمه روان و دقيقى از آن هم چندان در دسترسِ خيل مشتاقان نيست.
خلأ مزبور و تنوّع مخاطبان، از دانشوران و دانش پژوهان، مدرّسان و مبلّغان و يا مراكز علمى آموزشى و نيز تفاوت نوع و سطح نيازشان، اين قلم را بر آن داشت، تا با نگارش كتاب مزبور و ملحوظ داشتن ويژگيهايى كه بدان اشاره شد، در پى برآوردن انتظارهاى پيش بينى شده برآيد.
ويژگى هاى اين نگارش در بند «ه» همين فصل بيان شده است.