در بخل بخيل، همين بس كه به خداى خود، بدگمان است . كسى كه به جاى‏گزين شدن [مالى كه مى‏بخشد] يقين داشته باشد، بذل و بخشش مى‏كند .
در تبيين حديثِ ياد شده، چند نكته قابل ذكر است:
1 . اين حديث، ريشه در اين آيه دارد كه تصريح مى‏كند:
(وَ مَا أَنفَقْتُم مِّن شَىْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ .^۱آنچه انفاق كنيد، خداوند، آن را جاى‏گزين مى‏نمايد) .
2 . يكى از آثار مهمّ باورهاى دينى، زدوده شدن صفت رذيله «بخل» و آراسته شدن جان به زيور «جود و سخاوت» است.
3 . كسانى كه وعده خداوند متعال را باور دارند، نه تنها پرداخت حقوق واجب مالى، بلكه بذل و بخشش‏هاى مستحب و نيكوكارى نيز بر آنها آسان است.
4 . كسانى كه از انفاق مال خود در راه خدا امتناع مى‏كنند، بايد در ايمان خود به خداوند متعال ترديد نمايند.
5 . آنچه خداوند متعال، جاى‏گزين مالى مى‏نمايد كه انفاق شده، موجب بركت زندگى است . بنا بر اين، يكى از راه‏هاى زياد شدن روزى و بابركت شدن آن، انفاق است . در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده:
الصَّدَقةُ تَقضِى الدَّينَ ، و تُخلِفُ بِالبَرَكَةِ .^۲
صدقه دادن قرض را ادا مى‏كند و بركت بر جاى مى‏گذارد .
شايان ذكر است كه وعده خداوند متعال به جاى‏گزين كردن مالى كه انفاق مى‏گردد، بدين معنا نيست كه هر كس مالى را از هر راهى به دست آورد و در هر راهى بذل و بخشش كرد، خداوند، آن را جاى‏گزين مى‏نمايد؛ بلكه مقصود، آن است كه اگر مالى از راه حلال تحصيل شود و در راه حق مصرف گردد، خداوند متعال، آن را جاى‏گزين مى‏نمايد . اين معنا در حديثى از امام صادق عليه السلام با صراحت بيان شده است. ^۳

3 / 13

بخشش مال‏

۵۸.عيون أخبار الرضا عليه السلام : حدّثنا عليّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبيد اللَّه بن موسى الرويانى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال : قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحمَّدِ بنِ عَلِيِّ الرِّضا عليه السلام : يَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَديثٍ عَن آبائِكَ عليهم السلام ... فَقالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ عليهم السلام، قالَ : قالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام : مَن أيقَنَ بِالخَلَفِ جادَ بِالعَطِيَّةِ . . ^۱

ترجمه‏

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام : به امام جواد عليه السلام گفتم : اى فرزند پيامبر خدا! از پدرانت براى من حديثى روايت فرما ... .
فرمود : «پدرم از جدّم از پدرانش نقل نمود كه امير مؤمنان عليه السلام فرمود : كسى كه به جاى‏گزين شدن [مالى كه آن را انفاق مى‏كند] باور داشته باشد ، بذل و بخشش مى‏كند» .

شرح‏

اين سخن، اشاره به اين معناست كه مردم در بذل و بخشش، دو دسته اند:
دسته اوّل: كسانى كه سخن خداوند متعال را در باره جايگزين كردن، باور ندارند. چنين افرادى از بخشيدن مال خود به ديگران بخل مى‏ورزند ؛ چون بخشش را موجب كاهش مال خود مى‏پندارند.
دسته دوم: كسانى كه وعده خداى متعال را در جاى‏گزين ساختن، باور دارند . چنين افرادى به آسانى، مال خود را به نيازمندان مى‏بخشند.
در اين باره از امام صادق عليه السلام نيز روايت شده كه فرمود:
حَسْبُ البخيلِ مِن بُخلِهِ سُوءُ الظَّنِّ بربِّهِ ، مَن أيقَنَ بالخَلَفِ جادَ بالعَطيّةِ .^۲