واسطه خودبينى و خودخواهى، از امر خداى تعالى به خضوع براى ولىّ و صفىّ او - جلّ و علا - سر باز زد. و بدان كه تمام گرفتارى‏هاى بنى آدم، از اين ارث شيطانى است كه اصل اصول فتنه است، و شايد آيه شريفه (وَقَتِلُوهُمْ حَتَّى‏ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ)^۱ در بعض مراحل آن ، اشاره به جهاد اكبر و مقاتله با ريشه فتنه - كه شيطان بزرگ و جنود آن كه در تمام اعماق قلوب انسان‏ها شاخه و ريشه دارد - باشد ، و هر كس براى رفع فتنه از درون و برون خويش بايد مجاهده نمايد ، و اين جهاد است كه اگر به پيروزى رسيد، همه چيز و همه كس اصلاح مى‏شود .
پسرم! سعى كن كه به اين پيروزى دست يابى ، يا دست كم به بعض مراحل آن . همّت كن و از هواهاى نفسانيّه كه حد و حصر ندارد ، بكاه ، و از خداى متعال - جلّ و علا - استمداد كن، كه بى مدد او، كس به جاى نرسد .^۲
4 . عُجب ، مراتبى دارد كه خطرناك‏ترينِ آنها اين است كه انسان ، كار زشت و ناپسند خود را شايسته و زيبا ببيند .^۳ در حديثى از امام كاظم عليه السلام آمده كه عُجب ، درجاتى دارد و يكى از آنها اين است كه كردار زشت بنده، در نظرش زيبا جلوه كند و آن را نيكو ببيند و خوشش آيد و چنين بپندارد كه كار خوبى مى‏كند .^۴
5 . فرق عُجب و كِبر، اين است كه انسانِ مبتلا به بيمارى عُجب ، خود را بزرگ مى‏بيند و بر خود مى‏بالد و به ديگرى كارى ندارد ؛ امّا شخصى كه به بيمارى كبر مبتلاست ، خود را بزرگ‏تر از ديگران تصوّر مى‏كند . بنا بر اين ، بيمارى كبر ، معلول بيمارى عُجب (خودپسندى) است .

شرح‏

در اين حديث، عُجب ، يكى از خطرناك‏ترين بيمارى‏هاى اخلاقى معرّفى شده كه موجب هلاكت و نابودى معنوى انسان مى‏گردد . نكات قابل توجّه در تبيين اين حكمت ، عبارت است از :
1 . عُجب به معناى خودبينى، در مقابل خدابينى است . به سخن ديگر ، گاه ، انسان بر اين باور است كه هر چه دارد، از خداوند سبحان است .^۱ از اين رو، همه كمالات خود را از خدا مى‏داند . چنين انسانى ، خدابين است و گرفتار خودبينى و خودپسندى نيست ؛ ولى گاه ، خدا را فراموش مى‏كند و تمام داشته‏هايش را از خود مى‏داند و خود را مستقل و همه‏كاره مى‏پندارد . در اين صورت، او دچار بيمارى خودبينى است . بر اين اساس ، خودبينى در واقع ، نوعى گمان باطل نسبت به خويش است .
2 . خودبينى ، آفتى است كه همه ارزش‏هاى اخلاقى و عملى را به ضدّ ارزش، تبديل مى‏نمايد . از اين رو ، امير مؤمنان عليه السلام در عهدنامه مالك اشتر، اين خصلت را مناسب‏ترين فرصت شيطان براى بر باد دادن نيكىِ نيكوكاران معرّفى نموده است . . ^۲
در حديثى ديگر از امام صادق عليه السلام آمده كه شيطان به سپاهيانش مى‏گويد : «اگر در سه كار بر فرزند آدم چيره آيم ، ديگر باكى ندارم كه چه كار [نيكى‏] مى‏كند ؛ زيرا آن كار ، از او پذيرفته نمى‏شود : هر گاه عملش را زياد شمرد ، و گناهانش را از ياد ببرد ، و عُجب (خودبينى) به او راه يابد» .^۳
3 . بيمارى خودبينى، منشأ همه بيمارى‏هاى اخلاقى و ريشه همه گرفتارى‏هاى فردى و اجتماعى است . امام خمينى رحمه اللَّه عليه خطاب به فرزندش ، در اين باره مى‏فرمايد :
فرزندم! از خودخواهى و خودبينى به در آى كه اين، ارث شيطان است ، كه به