ترجمه حديث 75
۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام زين العابدين عليه السلام فرمود : «جايز نيست با هركسى همنشينى كنى ؛ زيرا خداوند - تبارك و تعالى - مىفرمايد : (هر گاه ديدى كسانى در آيات ما [غرضورزانه ]فرو مىروند ، از آنها دورى كن تا در سخنى غير از آن فرو روند، و اگر شيطان، تو را به فراموشى انداخت، پس از يادآورى، ديگر با گروه ستمكار، همنشينى نكن)» .
شرح
در اين حديث، همنشينى با افراد شرور و زشتكار ، به دليل آن كه موجب بدگمانى به نيكان مىگردد ، نكوهيده شمرده شده است . براى تبيين اين حكمت ، نكات ذيل ، قابل توجّه اند :
1 . اين حكمت ، ريشه در آيه دوازده از سوره حجرات دارد كه دورى از بسيارى از گمانها را لازم مىداند ؛ زيرا برخى از گمانها گناه اند .۱ يكى از گمانهاى گناه ، بدگمانى به نيكان است . با توجّه به اين كه بدگمانى معمولاً در اختيار انسان نيست ، نهى از بدگمانى به معناى پرهيز از مقدّمات آن و يا ترتيب اثر ندادن بر آن است . بنا بر اين، حديث ياد شده، در واقع، يكى از مقدّمات اختيارىِ «بدگمانى به نيكان» را تبيين مىنمايد كه اگر كسى بخواهد جلوى اين كار را بگيرد، بايد با بَدان و اشرار ، همنشين نگردد .
در حديثى از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نقل شده كه فرمود :
مَن أساءَ بِأخيهِ الظَّنَّ فَقَد أساءَ بِرَبِّهِ ، إنَّ اللَّهَ تَعالى يَقولُ :(اِجْتَنِبُوا كَثِيرَاً مِنَ الظَّنِّ)۲.۳كسى كه به برادر [دينى ]خود گمان بد برد ، نسبت به پروردگار خود بدى كرده است ؛ زيرا خداوندعزّ وجلّ مىفرمايد :(از بسيارى از گمانها بپرهيزيد).
2 . در حكمت ياد شده ، توضيحى در باره زيانهاى بدگمانى به نيكان ، ارائه نگرديده كه اشاره به اين نكته است كه زيانهاى اين خصلت براى زندگى فردى و اجتماعى انسان ، بديهى است .
3 . يكى از زيانهاى بدگمانى، اين است كه شخص بدگمان، در زندگى خود، تنها خواهد ماند و براى خود، دوست و همنشينى، باقى نخواهد گذاشت؛ زيرا وقتى كسى نسبت به نيكان، سوء ظن داشته باشد ، نسبت به افراد بد ، به طريق اولى، بدگمان خواهد بود . از اين رو ، در حديثى از امام على عليه السلام آمده است :
مَن غَلَبَ عَلَيهِ سُوءُ الظَّنِّ لَم يَترُك بَينَهُ وَ بَينَ خَليلٍ صُلحَاً .۴
هر كه بدگمانى بر او چيره شود ، جاى آشتى با هيچ دوستى، براى او باقى نمىماند .
از اين رو ، بدگمان ، از همه كس گريزان است . در حديثى ديگر از ايشان آمده است:
أسوَأُ النَّاسِ حالاً مَن لَم يَثِقْ بَأحَدٍ لِسُوءِ ظَنِّهِ، وَ لَم يَثِقْ بهِ أحَدٌ لِسُوءِ فِعلِهِ .۵
آن كسى حال و روزش از همه بدتر است كه به سبب بدگمانىاش، به كسى اعتماد ندارد و به سبب بدكردارىاش، هيچ كس به او اعتماد نمىكند .
