پژوهشی در باره برخورد امام حسین علیه السلام با هدایای معاویه

پژوهشی در باره برخورد امام حسین علیه السلام با هدایای معاویه

بر پایه گزارش های رسیده ، سیره عملی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام ، پذیرفتن هدیه های معاویه بوده است . این گزارش ها ، جدا از مباحث فقهی در باره حلّیت و حرمت هدایای سلطان جائر ، قابل تأمّل اند . حتی اگر این هدایا مطلقاً یا با شرایط ویژه ای حلال باشند ، جنبه تاریخی و سیاسی این گزارش ها را باید بررسی كرد .

بر پایه گزارش های رسیده ، سیره عملی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام ، پذیرفتن هدیه های معاویه بوده است . این گزارش ها ، جدا از مباحث فقهی در باره حلّیت و حرمت هدایای سلطان جائر ، قابل تأمّل اند . حتی اگر این هدایا مطلقاً یا با شرایط ویژه ای حلال باشند ، جنبه تاریخی و سیاسی این گزارش ها را باید بررسی كرد .

با آن همه سوابق دشمنی میان خانواده امام علی علیه السلام و معاویه ، چگونه می توان باور كرد كه فرزندان امام ، هدایای معاویه را قبول كنند ؟ آیا آنان به اهداف سیاسی معاویه از این بخشش ها ، پی نمی بردند ؟ آیا پذیرفتن هدیه های معاویه ، تأیید عملی حكومت معاویه به شمار نمی آمد ؟ و سرانجام ، چه مصلحتی ایجاب می كرد كه آنان هدایای دشمن كینه توز اهل بیت علیهم السلام را بپذیرند ؟

پاسخ ، این است كه بی تردید ، كاری كه موجب تأیید عملی حكومت آل ابو سفیان بر جامعه اسلامی باشد ، از فرزندان امام علی علیه السلام سر نمی زده است . اسناد موجود هم بر فرض صحّت ، به روشنی بر همین معنا دلالت دارند ؛ زیرا :

اوّلاً ، پذیرفتن هدایای معاویه از سوی امام حسین علیه السلام ، هنگامی تأیید حكومت وی به شمار می آمد كه امام در مقابل جنایات او سكوت كند ؛ ولی از آن جا كه امام علیه السلام با صراحت ، از معاویه انتقاد می كرد ، نقشه زیركانه وی نقش بر آب می شد و بدین سان ، پذیرش هدیه او ، باعث تأیید حكومتش نبود ، چنان كه در حدیثی از امام باقر علیه السلام می خوانیم :

إنَّ الحَسَنَ وَ الحُسَینَ علیهماالسلام كانا یغمِزانِ مُعاوِیةَ وَ یقولانِ فیهِ وَ یقبَلانِ جَوائِزَهُ .[۱]حسن و حسین علیهماالسلام از معاویه عیب می گرفتند و از او انتقاد می كردند ؛ ولی عطایایش را می پذیرفتند .

ثانیا ، در جایی كه ممكن بود پذیرفتن هدایای معاویه ، تأیید حكومت وی محسوب شود و یا نپذیرفتن آن ، ضربه ای به حكومتش بزند ، امام علیه السلام هدایای او را نمی پذیرفت ، چنان كه در جریان آمدن معاویه به مكّه و ارسال اموال و هدایای فراوان برای امام حسین علیه السلام ، ایشان از پذیرفتن آنها خودداری كرد .

امّا مصلحت و حكمتی كه در پذیرفتن هدایای معاویه در غیر این گونه موارد وجود داشت ، تشنّج زدایی در جامعه اسلامی از یك سو ، و تأمین نیاز جمعی از مستمندان از سوی دیگر بود ؛ زیرا امام حسن و امام حسین علیهماالسلام آن هدایا را به مصرف زندگی شخصی خود نمی رساندند و همه را صرف نیازمندان می كردند .


[۱] ر. ك: ص ۳۴ ح ۷۵۷.