(۶)
تأثیر روحى، اخلاقى ذكر از دیدگاه قرآن و معصومانعلیهم السلام
محبوبه محمّدى
كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
دانشگاه آزاد اسلامى اراك
استاد راهنما: حجةالاسلام محمّد جعفر امامى
استاد مشاور: دكتر محمّد مهدى گرجیان
۱۳۷۵
۱۱۴ص
این تحقیق بر آن است كه با تفحّصى عمیق، تأثیر روحى، اخلاقى ذكر خداى تعالى در نهاد بشر را با استفاده از آیات قرآن مجید و روایات معصومان علیهم السلام و با تأكید بر استفاده از تفاسیر شیعه و سنّى از آغاز تاكنون كه منابع عظیم اسلامى هستند، مورد بررسى قرار دهد، تا گامى در جهت حلّ مشكلات عدیده انسانِ قرن حاضر از جهت روحى بردارد. از آنجا كه بشر قرن حاضر، دستخوش نگرانىها و اضطرابهاى عمیق روحى است و هر روز بر بیمارىهاى روحى و عصبى او افزوده مىشود، درحالىكه كاملترین دینهاست و به حق، داعیه سعادت دنیوى و اخروى بشر را دارد و دستیابى به آن را به شرط متخلّق شدن به اخلاق اسلامى مىداند، لذا ضرورى است كه موانع سعادت بشر، شناخته شود و مهمترین راه دستیابى به اطمینان و آرامش روحى از نظر اسلام، بررسى و دستورالعمل آن به كار گرفته شود. از احادیث بسیارى كه در ذیل آیات مربوط ذكر آمده، مشخّص مىشود كه ارتباط اجتنابناپذیرى بین یاد خداى متعال، اطمینان، هدایت و نشاط روح و قلب وجود دارد. پس لازم است بر اساس نقل و عقل، شناخت صحیحى نسبت به خدا باشد تا حقیقت ذكر، آنچنان كه باید در وجود ذاكر تأثیر بگذارد و طى مراحل كمال در پرتو ذكر براى انسان محقّق شود و نیز مسائلى مانند: رابطه ذكر و علم، ذاكران و تاریخ، ولو اجمالاً، دانسته شود. این موضوع، طى پنج فصل در پایان نامه این محقّق، عرضه شده است: وى در فصل اوّل، ارزش و اهمّیت موضوع و سوابقى از مطالعات خود را تحلیل نموده است. در فصل دوم، منابع اصلى برگزیده، مورد نقد و بررسى قرار گرفتهاست. در فصل سوم، چگونگى و حیطه تحقیق، عنوان شده است. در فصل چهارم، كه شامل دو بخش است، نگارنده، یافتههاى خود را عرضه نموده است. وى در بخش اوّل، ابتدا به بررسى مفهوم ذكر پرداخته و سپس دلایلى از قرآن و روایات را با توجّه به تفاسیر برگزیده و شرح احادیث عنوان نموده، تا ثابت كند ذكر، واجب عقلى است. وى در این بخش، تأثیرات مختلف ذكر را بررسى نموده و اُسوه هاى متعالى ذكر را معرّفى كرده است. سپس عوامل بازدارنده ذكر را مطرح ساخته و راه كسب این خُلق متعالى را تفصیلاً بیان كرده است. در پایان این بخش نیز خالق سبحان را كه مذكورِ ذكر است، با استفاده از كلام خداوند و روایات، معرّفى نموده تا حقیقت ذكر، آن چنان كه شایسته كمال انسان است، محقّق شود و بر اساس بینش و معرفت، استوار گردد. نگارنده، در بخش دوم این فصل، نقطه مقابل ذكر را كه غفلت است، بررسى نموده و تأثیرات آن را ذكر كرده است. در این راستا، تأثیر غفلت در جهان امروز را مطرح كرده و راه گریز از آن را با استفاده از كلام هدایتگر الهى و سخنان گهربار معصومان علیهم السلام و همچنین نظریات برخى از دانشمندان اسلامى و غربى مطرح كرده است. در فصل پنجم، نتایج مطالب عرضه شده، در چهار قسمت بیان شده و سپس، توصیههایى در زمینه تحقیق عرضه داشته است. این فصل، در پایان، شامل كتابنامه است كه نگارنده، شصت منبع مورد استفاده خود را در آن ثبت نموده است.