سخنى در باره مكان بهشت - صفحه 3

و روزىِ شما و آنچه به آن وعده داده مى شويد ، در آسمان است» .
بسيارى از مفسّران ، معتقدند كه «ما توعدون» ، همان بهشت جاويدان است كه خداوند ، آن را به انسان هاى شايسته وعده داده است . 1
همچنين در احاديثى ، تصريح شده است كه بهشت ، در آسمان است 2 و بر اين اساس ، عده اى به طور مطلق مى گويند كه بهشت ، در آسمان قرار دارد ؛ اما موقعيّت آن را در آسمان هاى هفتگانه مشخص نكرده اند . 3 از آن ميان ، برخى معتقدند كه بهشت در آسمان چهارم است ، 4 برخى مى گويند در آسمان ششم است ، 5 و برخى بر اين باورند كه بهشت در آسمان هفتم 6 قرار گرفته است .

2. بى نيازى بهشت از مكان

برخى بر اين باورند كه اصولاً بهشت و دوزخى جدا از انسان ، وجود ندارد ؛ بلكه بهشت ، معلول ملكات فاضله و دوزخ ، پديد آمده از ملكات رذيله است . بنا بر اين ، بهشت ، نه مادّى است و نه جدا از انسان و به همين جهت ، نيازى به مكان

1.ر . ك : الميزان فى تفسير القرآن : ج ۸ ص ۱۱۵ و ج ۱۸ ص ۳۷۵ ، الأقسام فى القرآن الكريم : ص ۴۲ ، تفسير البغوى : ج ۱ ص ۳۵۱ ، تفسير فخر الرازى : ج ۲۸ ص ۲۰۸ ، تفسير ابن كثير : ج ۴ ص ۲۵۱ ، البرهان ، زركشى : ج ۴ ص ۸ .

2.ر. ك : ص ۶۷ ح ۳۵ و ۳۷ ـ ۳۸ .

3.ر . ك : تفسير مجاهد : ج ۲ ص ۶۱۸ ، شرح صحيح مسلم ، نووى : ج ۲ ص ۲۲۳ ، شرح نهج البلاغة ، ابن ابى الحديد : ج ۱۰ ص ۱۲۰ ، الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱ ص ۱۳۹ ، شرح اُصول الكافى ، ملّا صالح مازندرانى : ج ۸ ص ۱۲۴ ، بحار الأنوار : ج ۸ ص ۱۶۴ ح ۱۰۷ ، التبيان فى تفسير القرآن : ج ۴ ص ۴۳۸ ، تفسير البغوى : ج ۱ ص ۳۵۱ .

4.ر . ك : فيض القدير : ج ۳ ص ۴۷۶ ، التبيان فى تفسير القرآن : ج ۹ ص ۳۸۵ ، زاد المسير : ج ۵ ص ۱۶۸ .

5.ر . ك : فيض القدير : ج ۳ ص ۴۷۸ .

6.ر . ك : فيض القدير : ج ۳ ص ۴۷۶ ، بحار الأنوار : ج ۵۷ ص ۲۵۷ ، التخويف من النار : ص ۶۷ ، زاد المسير : ج ۵ ص ۱۶۸ ، تفسير الفخر الرازى : ج ۱۹ ص ۲۳۵ .

صفحه از 8