زمان وقوع جنگ
نزديك به يك سال از ماجراى صِفّين مى گذشت و هنوز شعله هاى آن جنگ خونين ، يكسره خاموش نشده بود كه آتش جنگ خانگى ، و اين بار از درون سپاه امام عليه السلام و به سردستگى مسلمانان افراطى ، شعله ور گشت و بدين سان ، امام عليه السلام از آغازِ به دست گيرى زمام قدرت سياسى ، هر سال با يك جنگ داخلى رويارو شد .
زمان وقوع جنگ نَهرَوان به طور دقيق معلوم نيست . برخى از تاريخنگاران ، زمان وقوع آن را سال ۳۸ هجرى و بعضى سال ۳۷ هجرى و دسته اى هم سال ۳۹ هجرى دانسته اند .
به نظر مى رسد كه رأى نخست به صحّت نزديك تر باشد . بسيارى از سيره نگاران ، يا چنان كه طبرى گفته : بيشينه ايشان ، بر همين قول اند . از اين گذشته ، جُستار دقيق در سير وقايع دوران حكومت امام على عليه السلام نيز اين رأى را تأييد مى كند .
و امّا ماهِ وقوع نبرد نهروان ؛ بيشينه تاريخنگاران از آن ياد ننموده اند ؛ ليكن برخى از ايشان اشاره كرده اند كه اين نبرد در ماه صفر سال ۳۸ هجرى رخ داد و بعضى تاريخ وقوع آن را ماه شعبان همان سال دانسته اند . به نظر مى رسد قول نخستْ درست است ، يعنى ماه صفر سال ۳۸ هجرى ؛ زيرا زمان داورى به ماه رمضان نهاده شده بود و از آن پس ، امام عليه السلام سپاهى را تجهيز كرده ، به جانب شام روانه ساخته بود كه در اين ميان ، با سركشى خوارج رويارو گشت . اين نبرد ، بسيار كم پاييد و چيزى نگذشت كه آتشِ آن خاموش شد .
مكان جنگ
نبرد نهروان در [ جايى به نام] «نهروان» رخ داد كه منطقه اى گسترده ميان بغداد و واسط بود و از در چهار فرسخى شرق بغداد قرار داشت .
شمارِ شركت كنندگان در جنگ
سپاه امام على عليه السلام بيش از ۶۸ هزار تن را شامل مى شد ؛ و اين از آن روى بود كه امام عليه السلام براى جنگ با شاميان آماده شده بود ، نه براى نبردِ با خوارج .
سپاه خوارج هم مشتمل بر چهار هزار يا دو هزار و هشتصد تن بود .
فرماندهان سپاه امام
فرمانده جناح راست : حُجْر بن عَدى كِنْدى .
فرمانده جناح چپ : شَبَث بن رِبعى يا معقل بن قيس رياحى .
فرمانده سواره نظام : ابو ايّوب انصارى .
فرمانده پياده نظام : ابو قَتاده انصارى .
فرمانده مردم مدينه : قيس بن سعد بن عباده انصارى .
فرماندهان سپاه مارقين
فرمانده جناح راست : زيد بن حُصَين طائى .
فرمانده جناح چپ : شُرَيح بن اَوفى عبسى .
فرمانده سواره نظام : حمزة بن سنان اسدى .
فرمانده پياده نظام : حرقوص بن زُهَير سعدى .
و گفته شده : فرمانده جناح راست : يزيد بن حُصَين ، و فرمانده سواره نظام : عبد اللّه بن وَهْب .
