عُبَيد اللّه بن حُرّ جُعْفى

عبيد اللّه بن حُرّ بن عمرو بن خالد مُجَمِّع جُعْفى مَذحِجى، مردى شاعر و شجاع بود. او در جنگ قادسيه شركت داشت و عثمانى (طرفدار عثمان) بود. وقتى عثمان كشته شد، در كنار معاويه قرار گرفت و با او در جنگ صفّين، شركت داشت و پيش معاويه بود تا على عليه السلام كشته شد. آن گاه، به كوفه نقلِ مكان كرد. امام حسين عليه السلام به جانب وى رفت و از او براى همراهى اش در قيام خود، دعوت كرد؛ ولى او پاسخى نداد و بعدها، پشيمان شد. ابن زياد، از او پرس و جو كرد. او پس از چند روزى، نزد ابن زياد آمد. عبيد اللّه، او را به خاطر نبودنش سرزنش كرد و متّهمش كرد كه در سپاه حسين عليه السلام مى جنگيده است. او پاسخ داد: اگر در كنار حسين بودم، ديده مى شدم. آن گاه، بيرون رفت. ابن زياد، در پى او فرستاد. امتناع ورزيد و به جايى در كنار شطّ فرات رفت و جمعى، پيرامونش گِرد آمدند. مختار به عبيد اللّه بن حُرّ جُعْفى، چنين نوشت: «تو به خاطر خشمت از ماجراى حسين، خروج كردى. ما هم از آن ماجرا، خشمگينيم و براى خونخواهى از او، آماده شده ايم. پس براى اين كار، به ما كمك كن».

عبيد اللّه، پاسخ مختار را نداد. مختار هم خانه جعفى را در كوفه ويران نمود. وقتى مُصعَب بن زبير آمد، عبيد اللّه، با نيروهايش به وى پيوست و در جنگ عليه مختار ثقفى با مُصعَب بود. بعدا مُصعَب ترسيد كه عبيد اللّه، مخالف او شود. لذا او را زندانى كرد و پس از مدّتى، با شفاعت چند تن از مَذحِجيان، او را آزاد نمود. عبيد اللّه، كينه مُصعَب را به دل گرفت و در حالى كه سيصد جنگجو همراه او بودند، تكريت را گرفت و به سوى كوفه تاخت. مُصعَب، در كار او وا ماند. سپس در يك درگيرى، همراهانش از اطراف او پراكنده شدند و ترسيد كه اسير شود. لذا خودش را در فرات انداخت و غرق شد. اين اتّفاق به سال ۶۸ هجرى بود.

شعر او در رثای سید الشهدا(ع)

تاريخ دمشق : عُبَيدُ اللّهِ بنُ الحُرِّ بنِ عُروَةَ : أحَدُ شُعَراءِ الكوفَةِ وفُتّاكِها ، دَعاهُ الحُسَينُ بنُ عَلِيٍّ(ع) إلى نَصرِهِ فَأَبى عَلَيهِ ، ثُمَّ نَدِمَ .

ومِن قَولِهِ :

تَبيتُ السُّكارى مِن اُميَّةَ نُوَّما              وبِالطَّفِّ قَتلى ما يَنامُ حَميمُها

وما ضَيَّعَ[۱]الإِسلامَ إلّا قَبيلَةٌ               تَأَمَّرَ نَوكاها ودامَ نَعيمُها

وأَضحَت قَناةُ الدّينِ في كَفِّ ظالِمٍ                    إذَا اعوَجَّ مِنها جانِبٌ لا يُقيمُها

فَأَقسَمتُ لا تَنفَكُّ عَيني حَزينَةً                       وعَينِيَ تَبكي لا يَخِفُّ سُجومُها

حَياتِيَ أو تَلقى اُمَيَّةُ جِزيَةً                 يَذِلُّ بِها حَتّى المَماتِ عَميمُها[۲]

تاريخ دمشق : عبيد اللّه بن حُرّ بن عُروه ، يكى از شعراى كوفه و جنگاوران آن بود . حسين(ع) ، وى را به يارى خود ، دعوت نمود؛ امّا او خوددارى كرد و سپس ، از اين كار ، سختْ پشيمان شد. از سروده هاى اوست :

مستان [بنى] اميّه ، سرخوش ، شب را به صبح مى رسانند                        و در طف ، گشتگانى افتاده اند كه شيفتگانشان ، هرگز نمى خوابند.

هيچ كس ، اسلام را تباه نكرد ، جز قبيله اى كه              احمقانشان ، به فرمان روايى رسيدند و آسايششان ، تداوم يافت .

و نيزه دين ، در دست ستمگرى قرار گرفت كه              هر گاه يك سوى آن كج شود، آن را راست نمى سازد.

سوگند ياد كرده ام كه ديده ام ، از اندوه ، جدا نشود                   و سختْ بگِريد و هرگز ، اشك هايش كاهش نيابد

در طول زندگى ام ، يا آن كه [بنى] اميّه به جزا برسند و با آن                     همگى شان ، تا دَم مرگ ، خوار شوند.

تاريخ الطبري : ثُمَّ خَرَجَ [عُبَيدُ اللّهِ بنُ الحُرِّ بَعدَ شَهادَةِ الحسين(ع) ] حَتّى أتى كَربَلاءَ ، فَنَظَرَ إلى مَصارِعِ القَومِ ، فَاستَغفَرَ لَهُم هُوَ وأَصحابُهُ ، ثُمَّ مَضى حَتّى نَزَلَ المَدائِنَ ، وقالَ في ذلِكَ :

يَقولُ أميرٌ غادِرٌ حَقَّ غادِرٍ[۳]ألا كُنتَ قاتَلتَ الشَّهيدَ ابنَ فاطِمَه

فَيا نَدَمي ألّا أكونَ نَصَرتُهُ                  ألا كُلُّ نَفسٍ لا تُسَدَّدُ نادِمَه

وإِنِّي لِأَنِّي لَم أكُن مِن حُماتِهِ              لَذو حَسرَةٍ ما أن تُفارِقَ لازِمَه

سَقَى اللّهُ أرواحَ الَّذينَ تَأَزَّروا             عَلى نَصرِهِ سُقيا مِنَ الغَيثِ دائِمَه

وَقَفتُ عَلى أجداثِهِم ومَجالِهِم                        فَكادَ الحَشا يَنفَضُّ وَالعينُ ساجِمَه

لَعَمري لَقَد كانوا مَصاليتَ[۴]فِي الوَغى               سِراعا إلَى الهَيجا حُماةً خَضارِمَه[۵]

تَآسَوا عَلى نصرِ ابنِ بِنتِ نَبِيِّهِم                      بِأَسيافِهِم آسادَ غيلٍ[۶]ضَراغِمَه

فَإِن يُقتَلوا فَكُلُّ نَفسٍ تَقِيَّةٍ                 عَلَى الأرضِ قَد أضَحت لِذلِكَ واجِمَه

وما أن رَأَى الرَّاؤونَ أفضَلَ مِنهُمُ                     لَدَى المَوتِ ساداتٍ وزُهرا قُماقِمَه[۷]

أتَقتُلُهُم ظُلما وتَرجو وِدادَنا               فَدَع خِطَّةً لَيسَت لَنا بِمُلائِمَه

لَعَمري لَقَد راغَمتُمونا بِقَتلِهِم             فَكَم ناقِمٍ مِنّا عَلَيكُم وناقِمَه

أهُمُّ مِرارا أن أسيرَ بِجَحفَلٍ                إلى فِئَةٍ زَاغَت عَنِ الحَقِّ ظالِمَة

فَكُفّوا وإِلّا ذُدتُكُم في كَتائِبٍ              أشَدُّ عَلَيكُم مِن زُحوفِ الدَّيالِمَه[۸]

تاريخ الطبرى: آن گاه [عبيد اللّه بن حُر، پس از شهادت حسين(ع) ، از كوفه ]خارج شد تا به كربلا رسيد . به قتلگاه شهيدان، نگاهى انداخت و سپس او و يارانش ، براى آنها به آمرزش خواهى پرداختند . آن گاه ، رفت تا به مدائن رسيد و چنين سرود :

فرمان روايى كه حقيقتا خائن است ، مى گويد:               چرا در كنار فرزند شهيد فاطمه نجنگيدى؟

آه! از اين كه يارى اش نكردم، چه پشيمانى اى دارم!                    و بى ترديد ، هيچ جانى ، پشيمانى را نمى تواند درمان كند.

و من ـ به جان خودم سوگند ـ ، چون از حاميانش نبوده ام                       در حسرتم ؛ حسرتى كه از من جدا نمى شود .

خدا ، كسانى را كه كمر [همّت] بستند و به يارى اش شتافتند                     سيراب سازد ؛ سيراب ساختنى از ابر رحمتِ مُستدامش!

بر فراز مرقدها و آوردگاه آنها ايستادم             و نزديك بود كه دل و روده ام از خشم ، و چشم اشكبارم ، از هم بَدَرند .

به جان خودم سوگند كه آنان در رزم ، شتابان و در هماوردخواهى ،             سريع بودند ، و نيز پاسدارِ بسيارْ بخشنده بودند .

در يارىِ فرزند دختر پيامبرشان ، همدل شدند               با شمشيرهايشان ؛ چرا كه آنان ، شيران بيشه جنگلِ در هم تنيده بودند.

پس هنگامى كه [كسانى مانند آنان] كشته مى شوند، هر جان پارسايى                       بر روى زمين ، اندوهگين و بهت زده مى گردد.

هرگز بينندگان ، بهتر از آنها را نديده اند؛                    سَرورانى كه تا دَم مرگ ، دست و دلبازند .

آيا با ستمگرى، آنها را مى كُشى و انتظارِ مهربانىِ ما را دارى؟                    نقشه ات را فرو گذار كه ما با آن ، همدل نخواهيم شد.

به جانم سوگند ، با كشتن آنها ، با ما دشمنى كرده ايد.                 پس چه بسيارند زنان و مردانى از ما كه در صددِ خونخواهى اند.

بارها تصميم گرفته ام كه با سپاهى قدرتمند                   به سوى گروهى بروم كه از حق ، منحرف شده و ستم پيشه اند.

پس ، دست برداريد ، و گر نه ، با دسته هايى جنگى ، شما را خواهم راند؛                دسته هايى كه از پيشروى ديلميان ، بر شما سهمگين تر خواهند بود.

الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : وقالَ عُبَيدُ اللّهِ بنُ الحُرِّ أيضا :

فَيا لَكِ حَسرَةً ما دُمتُ حَيّا               تَرَدَّدُ بَينَ حَلقِيَ وَالتَّراقي[۹]

حُسَينا حينَ يَطلُبُ بَذلَ نَصري                      عَلى أهلِ العَداوَةِ وَالشِّقاقِ

ولَو أنِّي اُواسيهِ بِنَفسي                     لِنِلتُ كَرامَةً يَومَ التَّلاقي

مَعَ ابنِ المُصطَفى نَفسي فِداهُ             فَوَلّى ثُمَّ وَدَّعَ بِالفِراقِ

غَداةَ يَقولُ لي بِالقَصرِ قَولاً                أتَترُكُنا وتُزمِعُ بِانطِلاقِ ؟

فَلَو فَلَقَ التَّلَهُّفُ قَلبَ حَيٍّ                 لَهَمَّ اليَومَ قَلبِيَ بِانفِلاقِ

فَقَد فازَ الاُولى نَصَروا حُسَينا             وخابَ الآخَرونَ اُولُو النِّفاقِ[۱۰]

الطبقات الكبرى (الطبقة الخامسة من الصحابة) : نيز عبيد اللّه بن حُر ، سروده است :

آه! چه حسرتى، كه تا زنده ام                        ميان گلو و سينه من است؛

حسرت آن دَم كه حسين(ع) از من خواست                  عليه اهلِ عداوت و دورويى ، به يارى اش برخيزم!

اگر با فدا كردنِ جانم ، به يارى اش مى شتافتم              در آن صورت ، كرامت در روز ديدار (قيامت) را به دست مى آوردم

به همراه پورِ مصطفى ـ كه جانم فدايش باد ـ .               او باز گشت و وداعِ فراق كرد.

بامدادان ، با اختصار به من گفت :                 رهايمان مى كنى و شتابان مى روى؟!

اگر حسرت [و افسوس] ، قلب جاندارى را مى شكافت               امروز ، قلبم هواى شكافته شدن دارد

آنها كه به يارى حسين(ع) شتافته اند ، رستگارند                        و ديگران ـ كه داراى نفاق اند ـ ، نااميدند.