ملا طغرا مشهدى‏

ملا طغرا مشهدى‏

شاعر قرن یازدهم

ملا طغرا ، نويسنده و شاعر ، متخلّص به «طغرا» ، از شاعران و نويسندگان عهد صفويه است كه از ايران به هندوستان مهاجرت كرد و چندى ملازم شاه جهان (حكومت ۱۰۳۷ - ۱۰۶۹ ق) بود . وى در نثرنويسى، دستى توانا داشت و شيوه‏اى خاص ابداع كرد كه مورد پسند فارسى‏زبانان هندوستان قرار گرفت . از آثار وى : منشآت ، شامل : فردوسيه ، تاج المدايح ، الهاميه ، مرآة المفتوح ، تجليات ، كنز المعانى ، مرتفعات ، مجمع الغرايب ، و ... كه اغلب آنها به چاپ رسيده اند و ديوان اشعار ، كه قريب ده هزار بيت است. طغراى مشهدى در كشمير در گذشت و در مزار الشعراء در جوار كليم كاشانى به خاك سپرده شد (تاريخ ادبيات در ايران : ج ۵ ص ۱۷۷۰ ، تذكره نصرآبادى : ص ۳۳۹ ؛ تذكره شعراى آذربايجان : ج ۲ ص ۴۰۲ ، لغت‏نامه دهخدا: ذيل طغرا) .

شعر او در مدح امام مهدی(ع):

بهار گلشنِ نصرت، محمّد مهدى                    كه هر طرف گل فتحش دميده رنگ به رنگ

گشوده اند ز شوق كمان او پر و بال                 به آشيانكده جعبه طايران خدنگ[۱]

به جرم آن كه فتد با سپاه او يك دل                 دو شاخه مى نهد ايّام بر گلوى تفنگ

سحاب ناصيه شمشير برق سيمايش                 كه از نهايت جوهر[۲]نگشته تابع زنگ

اگر به دل گذرد وقت قطع كردن راه                جدا ز يكدگر افتاده، جاده ده فرسنگ

زهى سمند[۳]فلك سِير كز سبك روحى                         ز چار جامه[۴]عنصر، هميشه هست به تنگ

نسيم گَرده ز نعل سُمش گرفته به كف              براى روكش گلزار صنعت ارژنگ[۵]

ز چابكى نشود بر نظارگى معلوم                    طريقِ جَستنش از جاى، چون پريدن رنگ

به كوهسار چو نعلش ز سوده گشتن ميخ                       كند براى فتادن زهر طرف آهنگ

به اقتضاى فراست نمى دهد از كف                 اگر گرفته شود كاسه سُمش در سنگ

شها محلّ خروج است پا بنِهْ به ركاب               كه جز تو نيست كسى در سپاه دين، سرهنگ

در انتظار ظهور تو اَند شيردلان                      سمند برقْ شتابت مباد صيدِ درنگ

چنان سپاه به يك رنگى تو مى كوشند              كز احتياط نپوشند جامه خود رنگ

ز بس كه شير بر او طعنه دورنگى زد               براى كشته شدن مى پرد ز كوه پلنگ

رسيد وقت كه از ضرب تيغ حيدرى ات                       زنند سكّه اسلام در ديار فرنگ

گهى كه صَرصَر[۶]حُكمت ز موجْ فرمانى                        براى خدمت كشتى بَرَد به سوى نهنگ

تنش دوپاره نمايد به زير ارّه پشت                   بود چو در عدم ارتكاب عذرش لنگ

گشودن كف جودت به دست مايه بحر             بود شكفتن نرگس به آب كوزه تنگ

چنان به امر تو در جوى راستى شده آب                       كه پا كشيده ز انداز كجروى خرچنگ

مگر حديث تو را نقل مى كند طوطى               كه نيست تُنگ شكر با كلام او هم تنگ؟

حمايت تو اگر دست عاجزان گيرد                  تذرو،[۷]طعمه برآرد عقاب را از چنگ

ز بوستان ضمير تو گل فروشان را                   فروغ آينه، گل مى كند ز روى تبنگ[۸]

توان به يُمن دعاى تو يافت يك تأثير                به امتحان كده تن ز طبع شهد و شرنگ[۹]

هميشه تا ز نسيم بهار اهل چمن                     يكى شكفته نشيند، يكى بود دلْ تنگ

به باغ مدح تو شاداب باد سنبل لفظ                 مباد با گُل معنى، غم شكستن رنگ

چو ريخت اين سخن تازه بر دل «طغرا»                        خطاب يافت گل افشان ز صاحب فرهنگ.[۱۰]


[۱]خدنگ: تير، به اعتبار اين كه از چوب سخت ساخته مى شود.

[۲]جوهر: گوهر، اصل، اصالت.

[۳]سمند: اسب زرد رنگ، مطلق اسب.

[۴]چارجامه: پوششى است كه با آن اسبان را در پيرى آرايش مى كنند، جُلى كه بر پشت اسب به جاى زين مى اندازند، در اين جا منظور چهار عنصر (آب، باد، خاك، آتش) است.

[۵]ارژنگ: نام كتاب مانى.

[۶]صرصر : باد بسيار سرد و سخت ، باد بسيار سريع .

[۷]تذرو : قرقاول .

[۸]تبنگ : جوان محبوب و بلند بالا و توانا .

[۹]شرنگ : سم ، زهر .

[۱۰]منتخب الأشعار: ج ۱ ص ۵۲۱ ، دانش نامه شعر مهدوى، ج ۱ ص ۱۰۹.