از کتاب دانشنامه امام مهدی(ع):
محمّد بن شاه مرتضى، مشهور به «ملّا محسن فيض كاشانى»، از فقيهان و حكيمان معروف عصر صفوى است. او در قم به دنيا آمد و در اين شهر و سپس كاشان به تحصيل پرداخت. آنگاه در شيراز نزد سيّد ماجد بحرانى و ملّا صدرا تلمّذ كرد. وى تأليفات فراوانى دارد كه از جمله آنها مىتوان: اصولُ المعارف، كلمات مكنونة، الصافى، الوافى و المَحَجّة البيضاء، را نام برد. بيش از شش هزار بيت شعر از وى باقى مانده است. او سالهاى پايانى عمر خويش را در كاشان زيست و به سال ۱۰۹۱ ق، همانجا در گذشت (معادن الحكمة: ج ۱ ص ۱۶۹، مقدمه ديوان فيض، رساله شرح صدر، ضميمه ده رساله فيض كاشانى: ص ۵۸ - ۶۲، الوافى: ج ۱ ص ۲۳) .
شعر او در مدح حضرت مهدی(ع):
صبا به لطف بگو ختم آل طاها را كه فرقت تو به زارى بسوخت دل ها را
قرار خاطر ما هم تو مى توانى شد «كه سر به كوه و بيابان تو داده اى ما را»[۱]
بُرون خرام ز مغرب كه تيره شد آفاق ز رسم خويش بگردان طلوع بيضا را
بيابيا كه حضور تو مُرده زنده كُند ز آسمان به زمين آورد مسيحا را
نمانْد صبر و سكون بعد از اين به هيچ دلى به وصل گل برسان بلبلان شيدا را
خوش آن زمان كه به نور تو راه حق سپريم طريق و منزل و مقصد يكى شود ما را
نهد به پاى تو سر «فيض» و جان كند تسليم گذشت قطره زمستى چو ديد دَريا را.[۲]
و نيز از اوست :
اگر آن نائب رحمان زدرم باز آيد عمر بگذشته به پيرانه سرم باز آيد
دارم امّيد خدايا كه كنى تأخيرى در اجل تا به سرم، تاج سرم باز آيد
گر نثار قدم مهدى هادى نكنم گوهر جان به چه كار دگرم باز آيد؟!
آن كه فرق سَر من خاك كف پاى وى است پادشاهى كنم ار او به سرم باز آيد
كوس نودولتى از بام سعادت بزنم گر ببينم كه شه دين زدرم باز آيد
مى روم در طلبش كوى به كو، دشت به دشت شخصم ار باز نيايد، خبَرم باز آيد
«فيض» نوميد مشو در غم هجران و منال شايد ار بشنود آه سَحرم ، باز آيد.[۳]
و نيز از اوست :
اَلا يا اَيّها المهدى مُدامَ الوَصل ناوِلها كه در دوران هجرانت بسى افتاد مشكل ها
صبا از نكهت[۴]كويت نسيمى سوى ما آورد ز سوز شعله شوقت چو تاب افتاد در دل ها
چو نور مهر تو تابيد بر دل هاى مشتاقان ز خود آهنگِ حق كردند، بربستند محمل ها
دلى بى بهره از مِهرت حقيقت را كجا يابد؟ حق از آيينه رويت تجلّى كرد بر دل ها
به كوى خود نشانى دِه كه شوق تو محبّان را ز تقوا داد زادِ ره ، ز طاعت بست محمل ها
به حق، سجّاده تزيين كن، مَهِل[۵]محراب و منبر را كه ديوانِ فلك صورت، از آن سازند محفل ها
«شب تاريك و بيم موج و گردابى چنين هايل»[۶]ز غرقاب فراق خود رهى بنما به ساحل ها
اگر دانستمى كويت به سر مى آمدم سويت خوشا گر بودمى آگه ز راه و رسم منزل ها
چو بينى حجّت حق را به پايش جان فشان اى «فيض» «متى ما تَلقَ مَن تَهوى دَعِ الدّنيا وأهمِلها»[۷].[۸]
از کتاب سروده های مهدوی:
«نفس باد صبا مشکْ فشان خواهد شد
عالم پیر، دگر باره جوان خواهد شد»
یعنی این تیره شب غیبت مهدی، روزی
از دَم صبح حضورش لَمَعان خواهد شد
عالم ار پیر شد از جور ستم، باكی نیست
از قدوم شه دین، امن و امان خواهد شد
مشكلاتی كه به دل ها شده عمری است گِرِه
حلّ آنها همه در لحظه آن خواهد شد
دانش كسبی صد ساله این مدّعیان
نزد علمش به مَثَل، برگ خزان خواهد شد
این اَباطیل و اكاذیب كه شایع شده است
همه را حضرت او، محوكنان خواهد شد
طعنه بر حق چه زنی ای كه به باطل، غرقی؟
تو به این غرّه مشو، نوبت آن خواهد شد
«فیض» اگر در قدم حضرت او جان بخشد
زین جهان تا به جنان، رقص كنان خواهد شد
(۲)
«مژده ای دل كه مسیحا نفسی می آید
كه ز انفاس خوشش بوی كسی می آید»
از غم هجر نكن ناله و فریاد كه من
زده ام فالی و فریادرسی می آید
«كس ندانست كه منزلگه معشوق كجاست؟
این قدر هست كه بانگ جَرَسی می آید»
از ظهور بركاتش، نه من خرّم و بس
عیسی این جا به امید نفسی می آید
همه اعیان جهان، چشم به راهش دارند
هر عزیزی ز پی ملتمسی می آید
«فیض» دارد سرِ آن كه به رهت جان بازد
هر كس این جا به امید هوسی می آید
دوست را گر سرِ پرسیدن بیمارِ غم است
گو بیا خوش كه هنوزم نفسی می آید.
[۱]تضمينى است از شعر حافظ شيرازى .
[۲]خوشه هاى طلائى: ص ۲۵، ديوان ملّا محمد محسن فيض كاشانى .
[۳]خوشه هاى طلائى : ص ۱۲۱ .
[۵]هليدن و هشتن : رها كردن .
[۶]تضمينى است از شعر حافظ شيرازى .
[۷]تضمينى است از شعر حافظ شيرازى .
[۸]ديوان فيض كاشانى: ص ۸۲ ، دانش نامه شعر مهدوى: ج ۱ ص ۱۹۷.
