سيّد محمد حسين بهجت تبريزى ، فرزند حاج ميرزا آقا خشكنانى ، در سال ۱۲۸۵ش ، در تبريز به دنيا آمد . وى علوم مقدماتى را در همان شهر گذراند و در سال ۱۳۳۹ ق به تهران آمد و در دار الفنون در رشته طب به تحصيل پرداخت . پس از دو سال ، تحصيل را رها كرد و در سال ۱۳۱۰ ش ، به استخدام دولت درآمد . پس از چندى به نيشابور رفت و در بازگشت به تهران در بانك كشاورزى مشغول به كار شد . كلّيات اشعار وى بيش از پانزده هزار شعر دارد. شاهكار شعر شهريار «حيدر بابا» است كه به تركى سروده است . وى در اواخر عمر به تبريز برگشت و در سال ۱۳۶۷ش ، در بيمارستان مهر تهران زندگى را بدرود گفت . جنازه او به تبريز منتقل و در مقبرة الشعراى تبريز دفن شد .
چند شعر او در مدح امام علی علیه السلام
يا على! نام تو بردم ، نه غمى مانْد و نه همّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
گوييا هيچ نه همّى به دلم بوده ، نه غمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
تو كه از مرگ و حيات، اين همه فخرى و مباهات على ، اى قبله حاجات!
گويى آن دزد شقى تيغ نيالوده به سمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
گويى آن فاجعه دشت بلا هيچ نبوده است درِاين غم نگشوده است
سينه هيچ شهيدى نخراشيده به سُمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
حق اگر جلوه با وجه اتَم كرده در انسان كان نه سهل است و نه آسان
به خودِ حق كه تو آن جلوه با وجه اتَمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
منكر عيد غدير خُم و آن خطبه و تنزيل كر و كور است وعَزازيل
با كر وكور ، چه عيد و چه غديرىّ و چه خُمّى؟ بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
در تولّا هم اگر سهو ولايت ، چه سفاهت! اُف بر اين شمّ فقاهت!
بى ولاى على و آل ، چه فقهى و چه شمّى؟ بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
تو كم و كيف جهانى و به كمبود تو دنيا از ثَرى تا به ثريّا
شر و شور است و دگر هيچ نه كيفىّ و نه كمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
آدمى جامع جمعيّت و موجود اَتَم است گر به معناى اعم است
تو بهينْ مظهرِ انسان و به معناى اعمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
چون بود آدم كامل ، غرض از خلقت عالم پس به ذرّيّه آدم
جز شما مهد نبوّت نبُوَد چيز مُهمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
عاشق توست كه مستوجب مدح است ومعظّم منكرت مستحق ذم
وز تو بيگانه نَيَرزد ، نه به مدحى ، نه به ذمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
بى تو ـ اى شير خدا ـ سبحه و دستار مسلمان شده بازيچه شيطان
اين چه بوزينه كه سرها همه را بسته به دُمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
لشكر كفر اگر موج زند در همه دنيا همه توفان ، همه دريا
چه كند با تو كه چون صخره صمّا و اَصمّى؟ بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
يا على! خواهمت آن شعشعه تيغ زرافشان هم بدو كفر سرافشان
بايدم اين لَمَعانْ ديده ، ندانم به چه لمّى بِأبى أنْتَ وَ اُمّى!
[۱]
و در قصيده اى ديگر مى گويد :
على آن شير خدا شاه عرب الفتى داشته با اين دل شب
شب ز اسرار على آگاه است دل شب ، مَحرم سِرّ اللّه است
شب على ديد و به نزديكى ديد ليك او نيز به تاريكى ديد
شب شنفته است مناجات على جوشش چشمه عشق ازلى
شاه را ديده به نوشينى خواب روى بر سينه ديوار خراب
قلعه بانى كه به قصر افلاك سر دهد ناله زندانى خاك
دردمندى كه چو لب بگشايد در و ديوار به زنهار آيد
كلماتى چو دُر آويزه گوش مسجد كوفه هنوزش مدهوش
فجر تا سينه آفاق شكافت چشم بيدار على خفته نيافت
روزه دارى كه به مُهر اَسحار بشكند نان جوين افطار
ناشناسى كه به تاريكى شب مى بَرد نان يتيمان عرب
پادشاهى كه به شب ، بُرقَع پوش مى كشد بار گدايان بر دوش
تا نشد پردگى آن سِرّ جلى نشد اِفشا كه على بود ، على
شاهبازى كه به بال و پر راز مى كند در ابديّت پرواز
شه سوارى كه به برق شمشير در دل شب بشكافد دل شير
عشقبازى كه هم آغوش خطر خفت در خوابگه پيغمبر
آن دمِ صبحِ قيامت تأثير حلقه در شد از او دامنگير
دست در دامن مولا زد در كه : على! بگذر و از ما مگذر
شال شه ، وا شد و دامن به گِرو زينبش دست به دامن كه : مرو!
شال مى بست و ندايى مُبهم كه : كمربند شهادت ، محكم!
ماه محراب عبوديّت حق سر به محراب عبادت ، مُنشق
مى زند پس لب او كاسه شير مى كند چشم اشارت به اسير
چه اسيرى كه همان قاتل اوست تو خدايى مگر ، اى دشمنْ دوست؟
در جهانى همه شور و همه شر ها عَلىٌ بَشَرٌ ، كيفَ بَشر؟!
كفن از گريه غَسّال ، خجل پيرهن از رخ وصّال ، خجل
شبْروان مست ولاى تو ، على! جان عالم به فداى تو ، على![۲]
و نيز همو مى سرايد :
على اى هماى رحمت ، تو چه آيتى خدا را كه به ما سِوا فكندى همه سايه هما را؟
دل! اگر خداشناسى ، همه در رُخ على بين به على شناختم من ، به خدا قسم ، خدا را
به خدا كه در دو عالم ، اثر از فنا نمانَد چون على گرفته باشد سرِ چشمه بقا را
مگر ـ اى سحاب رحمت ـ ، تو ببارى ار نه دوزخ به شرار قهر سوزد همه جان ما سوا را
برو ـ اى گداى مسكين ـ ، درِ خانه على زن كه نگين پادشاهى دهد از كَرَم ، گدا را
بجز از على كه گويد به پسر كه : قاتل من چو اسير توست ، اكنون به اسير كن مدارا
بجز از على كه آرَد پسرى ابو العجايب كه عَلَم كند به عالم ، شهداى كربلا را
چو به دوست ، عهد بندد ز ميان پاكبازان چو على كه مى تواند كه به سر بَرد وفا را؟
نه خدا توانمش خواند ، نه بشر توانمش گفت متحيّرم چه نامم شه مُلك «لا فتى» را
به دو چشمِ خونفشانم ـ هِلِه ، اى نسيم رحمت كه ـ ز كوى او غبارى به من آر ، توتيا را
به اميد آن كه شايد برسد به خاك پايت چه پيام ها كه دارم ـ همه سوز دل ـ صبا را
چو تويى قضاىْ گردان ، به دعاى مستمندان كه ز جان ما بگردان ، رهِ آفت قضا را
چه زنم چو ناى ، هر دم ، ز نواى شوق او دم كه لسان غيب ، خوش تر بنوازد اين نوا را
«همه شب در اين اميدم كه نسيم صبحگاهى به پيام آشنايى بنوازد آشنا را»
ز نواى مرغ يا حق ، بشنو كه در دل شب غم دل به دوست گفتن ، چه خوش است شهريارا.[۳]
[۱]كليات ديوان شهريار (انتشارات زرين) : ج ۱ ص ۲۳۱ .
[۲]كليات ديوان شهريار (انتشارات زرين) : ج ۱ ص ۶۱۵ .
[۳]كليات ديوان شهريار (انتشارات زرين) : ج ۱ ص ۹۸ .
