واژه شناسى «قريب»
صفت «قريب (نزديك)»، فعيل به معناى فاعل، برگرفته از مادّه «قرب (نزديكى)» است كه بر متضادّ «بعيد (دور)» دلالت دارد.
قريب، در قرآن و حديث
برگرفته هاى مادّه «قرب»، پنج بار در قرآن كريم به خداوند، نسبت داده شده است. صفت «قريب» با صفت «مُجيب»، يك بار و با صفت «سميع»، يك بار و به تنهايى نيز يك بار به كار رفته است و هر يك از يارى خدا و رحمت خدا نيز يك بار «قريب» شمرده شده اند .
قرآن و احاديث، بر نزديك بودن خدا به موجودات جهان، بويژه انسان، تأكيد كرده اند. حتّى خداى سبحان درباره انسان مى فرمايد : «و ما از رگ گردن به او نزديك تريم» .
احاديث، قريب بودن خدا با قريب بودن ديگر موجودات را متفاوت دانسته اند و لوازم نزديك بودن آفريده ها نسبت به همديگر را از خداوند، نفى كرده اند. بر اين پايه، در حالى كه نزديك بودن آفريده ها نسبت به هم با دور بودن و يا بالاتر بودن يكى از ديگرى سازگار نيست، و نيز لازمه نزديك بودن آفريده ها به هم، چسبيدن و در هم آميختن است، نزديكى خدا در عين دورى او بوده، همراه با بالاتر بودن و بى چسبيدن و در هم آميختن و نزديك شدن به آنهاست.
نكته مهم درباره صفت قريب، آن است كه نزديكى، دو گونه است :
۱ . گونه تكوينى . از اين جهت، نزديك بودن خدا نسبت به موجودات مختلف، متفاوت نيست و خدا به يك اندازه به آنها نزديك است. در احاديث آمده است : «نسبتش به همه چيز، يكسان است. پس چيزى به او نزديك تر از چيز ديگرى نيست».
۲ . گونه تشريعى معنوى . از اين جهت، او به مؤمنان نزديك تر است تا ملحدان، و بندگان به اندازه ايمان و اعمال صالح، به خداى متعال، نزديك مى گردند.
