(۴)
عصمت ائمهعلیهم السلام در آیینه عقل و نقل
ابراهیمى، محسن
كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مركز تربیت مدرّس دانشگاه قم
استاد راهنما: آیةاللَّه معرفت، محمّدهادى
استاد مشاور: دكتر محقّق داماد، سید مصطفى
۲۲۱ص
موضوع پایاننامه، عصمت امامان شیعهعلیهم السلام در آیینه عقل و نقل است. نگارنده، در بخش «عصمت در آیینه عقل»، مباحثى همچون: معقول بودن این باور دینى و ایمانى و همخوان بودن آن با خِرد، ابعاد و مراتب آن، رابطه عصمت با اختیار و منشأ اختیارى آن و منشأ جبرى پنداشتن این عقیده و پیامدهاى آن و در نهایت، بررسى دلایل عقلى عصمت را مطرح نموده است. نگارنده، در بخش «عصمت در آیینه نقل»، این تفكّر را بر قرآن و سنّت پیامبرصلى الله علیه وآله و اخبار معصومانعلیهم السلام، بدون تفاوت بین ادلّه اثبات كننده و نافى عصمت، عرضه كرده و سپس، نتیجه این عرضه را بیان داشته است. وى در روش عقلانى و نقلى به كار گرفته شده در پژوهش خود، تنها از روش توصیفى استفاده نكرده، بلكه روش تحلیلى - نقدى، مدّ نظرش بوده است. بدین جهت با دید تحلیلى و با نگاه نقّادانه به مباحث این پژوهش نگریسته است.
این پژوهش، یك پیشگفتار و سه بخش دارد. در مقدّمه، موضوع، روش، پیشینه، پیشفرضها، و دشوارىها و نوآورىهاى پژوهش بیان شده است.
در بخش اوّل - كه خود مشتمل بر دو فصل است - از حقیقت و چیستى عصمت و تاریخچه آن بحث شده، كه از معانى لغوى آن در كتب لغت، قرآن و اخبار، آغاز شده و به معناى اصطلاحى آن از دیدگاه متكلّمان، اشاعره، عدلیه و حكما پایان پذیرفته است. اشاعره، عصمت را به قدرت بر اطاعت یا عدم آفرینش گناه تعریف كردهاند كه آنهم مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. سپس، تعاریف هفتگانه متكلّمان عدلیه - كه بر محور لطف مىچرخد - بررسى شده و پس از آن، نظریات حكما بیان شده است و در نهایت، حقیقت عصمت بر اخبار عرضه شده و تعریفى از آن اتّخاذ شده و در پایان فصل هم واژههاى معادل عصمت از دیدگاه متكلّمان یادآورى شده است.
در فصل دوم، از عقیده به عصمت در چهار دین الهى: زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام، سخن به میان آمده تا روشن گردد كه این عقیده، ساخته و پرداخته شیعه نیست.
نگارنده در بخش دوم، عصمت را بر عقل، عرضه كرده و مباحث آن را در چهار فصل، سامان داده است. در فصل نخست، از امكان سازگارى عصمت با بشر سخن رانده، و ادلّه منكران عصمت را نقد و تفسیر نموده است . در فصل دوم، ابعاد و مراتب عصمت امامان و اقوال اندیشمندان شیعه در این زمینه را بررسى كرده، و در سومین فصل نیز كه درباره عصمت و اختیار و رابطه این دو با هم است، مباحثى از قبیل: منشأ جبرى پنداشتن عصمت و پیامدها و مفاسد آن، منشأ اختیارى عصمت، اكتسابى یا موهبتى دانستن منشأ عصمت، عصمت در كودكى و نسبت عصمت از سهو و نسیان با اختیار را مورد تحلیل و بررسى قرار داده است و منشأ عصمت را در علم خاص معصومان دانسته و به نقد و بررسى دیگر نظریات پرداخته است. در آخرین فصل این بخش هم دلایل عقلى عصمت را مورد كاوش قرار داده كه دلالت برخى از آنها بر تمام مدّعا ناتمام دانسته شده و دلالت برخى دیگر پذیرفته شده است.
نگارنده، در بخش سوم، عصمت را بر آیینه نقل عرضه كرده و در سه فصل به بحث درباره آن پرداخته است. در نخستین فصل، عصمت امامان از دیدگاه قرآن مورد بررسى قرار گرفته و در این زمینه، تنها به آیات امامت، اولى الامر و تطهیر بسنده نموده است.
وى، در فصل دوم، به بررسى عصمت از دیدگاه اخبار و روایات پرداخته و از مجموع اخبار، تمام ابعاد و مراتب عصمت امامانعلیهم السلام را نتیجهگیرى كرده است.
آخرین فصل این پژوهش، به پرسش و پاسخ اختصاص دارد كه بسیارى از اشكالات عقلى و نقلى عصمت، در این فصل، مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.
