چگونگی تأمین نیاز مالی مبلّغ دین

پرسش :

اگر مبلّغ دینی درخواست مزد برای کارش نکند، نیاز مالی او چگونه برطرف شود؟



پاسخ :

۱ . كسب در كنار تبليغ

جمعى از روشن فكرْنماها، از حدود نيم قرن پيش ، مى پنداشتند كه روحانى بودن، اساسا شغل نيست و مبلّغان بايد ضمن شغل هاى ديگر، به ترويج ارزش هاى دينى و هدايت مردم بپردازند . آنان مى گفتند : اگر روحانيان در كنار تبليغ ، به كسب و كار نيز بپردازند و نيازى به مردم نداشته باشند ، مى توانند اسلام را آن گونه كه هست ، به مردم ارائه كنند و تحت تأثير خواست كسانى كه نيازهاى اقتصادىِ آنان را تأمين مى كنند ، قرار نگيرند.

هرچند نياز مستقيم روحانيان به مردم ، آثار زيانبارى دارد ـ كه توضيح آن گذشت ـ ؛ امّا اين راه حل هم صحيح نيست و به فرموده امام خمينى رحمه الله ، اين فكر، بيشتر از ناحيه كسانى مطرح شده است كه با اساس روحانيت و اسلام ، مخالف هستند . روحانى (مبلّغ دين) بودن ، كارى است مثل كارهاى ديگر و در شرايط كنونى ، ممكن نيست كسى بخواهد در رشته هاى مختلف علوم اسلامى تخصّص داشته باشد و در ضمن ، به كار ديگرى هم براى تأمين نيازهاى زندگى بپردازد .

۲ . تأمين نياز اقتصادىِ مبلّغ توسّط حكومت

در شرايطى كه نظام اسلامى ، موفّق به اجراى احكام نورانى اسلام به طور كامل شده باشد و بيت المال مسلمانان ، به طور متمركز در اختيار دولت اسلامى باشد و از سوى ديگر ، نيازى به نظارت حوزه هاى علميه و پيشوايان دينى بر دستگاه هاى اجرايى و تقنينى و قضايى نباشد ، شايد بهترين راه تأمين نيازهاى اقتصادى روحانيان و مبلّغان ، دولت اسلامى باشد ؛ امّا چنين شرايطى ، شايد تنها در عصر حكومت امام مهدى ـ عجّل اللّه فرجه ـ تحقّق يابد .

در شرايط كنونى ، استقلال اقتصادى روحانيان ، ضرورى به نظر مى رسد و عدم استقلال روحانيان ، به معناى تبعيّت و دنباله روى از سياست هاى حكومت خواهد بود ، در صورتى كه روحانيان بايد راه نما و مرشد زمامداران باشند.

۳ . خودگردانى اقتصادى

سومين راه تأمين نيازهاى اقتصادى مبلّغان ، خودگردانى اقتصادى طبقه روحانى است ؛ بدين معنا كه مديران حوزه هاى علميه ، بودجه هاى ويژه تحصيل و تبليغ علوم دينى را به گونه اى سامان دهند كه بتوانند زندگى متوسّط و شرافتمندانه اى را براى همه محصّلان ، محقّقان و مبلّغان فراهم سازند . ترديدى نيست كه با مديريت صحيح بودجه هايى كه در حال حاضر در اختيار روحانيان است (مانند : خمس ، زكات ، هداياى مردمى و...) ، تأمين نيازهاى اقتصادى طبقه روحانى و نظام روحانيت ، به سادگى امكان پذير است.

۴ . تقويت بنيه معنوى

شايد برخى وقتى مى شنوند كه تقويت معنويت ، يكى از راه هاى تأمين نيازهاى اقتصادى است ، شگفت زده شوند؛ ولى عقل و نقل ، و روايت و درايت ، مؤيّد اين مدّعاست.

پيش از هر گونه توضيح در اين باره ، گفتنى است كه در مورد تأمين هزينه زندگىِ روحانيان ، وظيفه اى بر عهده مديران مراكز دينى و تبليغى است و وظيفه اى نيز بر عهده آحاد كسانى است كه متصدّى ارشاد و هدايت مردم هستند . وظيفه مديران مجامع روحانى ـ چنان كه بدان اشاره شد ـ ، ساماندهى بودجه هايى است كه در اسلام براى اين امر، پيش بينى شده است ؛ امّا آنچه در اين جا در صدد بيان آن هستيم ، وظيفه شخص مبلّغ است ، كه نه تنها منافاتى با وظيفه مديران روحانيان ندارد ، بلكه مكمّل آن است.

تضمين اقتصادى خداوند متعال

در احاديث متعدّدى تصريح شده است كه خداوند متعال ، علاوه بر اين كه ضامن روزىِ همه مردم و همه جنبندگان است ،[۱۵]ضمانت ويژه اى براى اهل علم و كسانى كه خود را وقف ارشاد و هدايت مردم كرده اند ، دارد. پيامبر خدا در اين باره مى فرمايد :

إنَّ اللّهَ تَعالى قَد تَكَفَّلَ لِطالِبِ العِلمِ بِرِزقِهِ خاصَّةً عَمّا ضَمِنَهُ لِغَيرِهِ .[۱۶]خداوند متعال ، روزى اى را كه براى ديگران ضمانت كرده ، براى طالب علم ، بخصوص متكفّل شده است .  مَن تَفَقَّهَ فى دينِ اللّهِ ، كَفاهُ اللّهُ هَمَّهُ و رَزِقَهُ مِن حَيثُ لا يَحتَسِبُ .[۱۷]هر كس در دين خداوند به ژرف انديشى بپردازد ، خداوند ، كار او را كفايت مى كند و از آن جا كه گمان نمى برد ، روزى اش را مى رساند .

اين احاديث ، در حقيقت ، شرح اين آيه است كه تصريح مى كند :

«وَ مَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ، وَ مَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ .[۱۸]و هر كس ، از خدا پروا كند ، [خدا] براى او راه بيرون شدن قرار مى دهد و از جايى كه حسابش را نمى كند ، به او روزى مى رساند . و هر كس بر خدا اعتماد كند ، او براى وى بس است»  .

بى ترديد ، يكى از مصاديق بارز تقوا و توكّل ، تفقّه (ژرف انديشى) در دين براى خدا و خدمت به خلق است . خداوند متعال ، ضمانت كرده كه زندگىِ كسى را كه بنيه معنوىِ خود را تقويت كند و با سرمايه تقوا و توكّل، به فراگيرىِ دانش و تحقيق و ارشاد مردم بپردازد ، «مِن حيث لا يحتسب» و از راهى كه تنها خدا مى داند ، تأمين كند . تجربه قطعىِ اهل علم نيز مؤيّد عملى شدن اين وعده قرآن كريم و احاديث اسلامى است .


[۱۵]. «وَ مَا مِن دَآبَّةٍ فِى الْأَرْضِ إِلَا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا ؛ و هيچ جنبنده اى در زمين نيست ، مگر آن كه روزى اش بر [عهده] خداوند است» (هود : آيه ۶) .

[۱۶]. منية المريد : ص ۱۶۰ ، الأنوار النعمانيّة : ج ۳ ص ۳۴۱ .

[۱۷]. جامع بيان العلم : ج ۱ ص ۴۵ . نيز ، ر . ك : علم و حكمت در قرآن و حديث : بخش پنجم : آموختن / فصل دوم / بهره هاى جستجوى دانش / به عهده گرفتن روزى .

[۱۸]. طلاق : آيه ۲ ـ ۳ .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت