حقوق نوزاد

بررسى ره نمودهاى پيشوايان اسلام درباره حقوق نوزاد ، نشان مى دهد كه كودك ، در آغاز تولّد ، هشت حق بر خانواده خود دارد .اين حقوق ، عبارت اند از :

۱ . بزرگداشت تولّد

روزى كه خداوند متعال ، نعمتى به انسان عنايت كند ، «عيد»[۱]است و فرخنده و مبارك . نوزاد ، نعمت بزرگى براى خانواده است و جشن تولّد ، در حقيقت ، جشن سپاس گزارى از اين نعمت بزرگ الهى است و تهنيتِ گفتن آن و وليمه دادن براى بزرگداشت آن ، مطلوب است .

جشن تولّد ، بزرگداشت روزى است كه نخستين نعمت الهى كه خلعت وجود است ، انسان را فرا مى گيرد و او با كمال عزّت و بزرگوارى ، ديده به جهان مى گشايد .

امام على عليه السلام در پاسخ سؤال پيامبر خدا كه : «نخستين نعمتى كه خداوند به تو عنايت كرد ، چيست ؟» ، فرمود :

أنْ خَلَقَنى ـ جلَّ ثَناؤُه ـ وَلَم أَكُ شَيْئا مَذكورا .[۲]اين است كه مرا آفريد ، در حالى كه چيز در خور ذكرى نبودم .

بنا بر اين ، تكرار همه ساله جشن تولّد ، به منظور سپاس گزارى از نخستين نعمت الهى ، شايسته و نيكوست ، هرچند دليل خاصّى كه استحباب اين جشن را اثبات نمايد ، وجود ندارد ، مانند جشن تكليف .

۲ . غُسل دادن[۳]

درباره غسل نوزاد ، چند نكته قابل توجّه است :

الف ـ مقصود از اين غُسل ، شستشوى نوزاد نيست ؛ بلكه مقصود ، غُسل به مفهوم شرعى آن است . بنا بر اين ، كسى كه نوزاد را غُسل مى دهد ، بايد احكام غسل (مانند: قصد قربت و ترتيب) را رعايت نمايد .

ب ـ استحباب اين غسل ، مشروط است به ضرر نداشتن آن براى كودك .[۴]

ج ـ استحباب غسل نوزاد ، هنگام تولّد است و تأخير در آن ، تا دو سه روز ، مانعى ندارد .[۵]

د ـ برخى از فقهاى گذشته ، غسل نوزاد را واجب دانسته اند .[۶]

۳ . اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد

نكاتى كه در مورد اين كار ، قابل توجّه است ، اينهاست :

الف ـ اذان ، بايد در گوش راست نوزاد گفته شود و اقامه ، در گوش چپ او .[۷]

ب ـ هنگام گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد ، در برخى احاديث ، پس از بلند شدن صداى طفل و در برخى ، قبل از افتادن ناف او ذكر شده است .

ج ـ اين سنّت اسلامى ، حاكى از نقش آفرينى نخستين صداها در طبيعت كودك و تأثير آن در تربيت و سرنوشت اوست .

۴ . برداشتن كام كودك

مقصود از اين عمل ، ماليدن مقدارى تربت سيّد الشهدا عليه السلام و آب فرات به كام نوزاد است .

حكمت اين كار ، آن است كه حق طلبى ، عدالت خواهى و دوستى اهل بيت عليهم السلام در آغاز زندگى ، در جان كودك نفوذ كند ، چنان كه در برخى احاديث به اين معنا اشاره شده است .

در شمارى از احاديث ، برداشتن كام كودك با آب باران ، آب گرم ، خرما و عسل نيز توصيه شده است و از اين رو ، در صورت امكان ، بهتر است قدرى عسل و خرما با كمى آب فرات يا آب باران مخلوط كنند و به كام كودك بمالند .[۸]

اين ره نمود نيز نشان دهنده نقش نخستين خوردنى ها ، مانند نخستين شنيدنى ها ، در سرنوشت كودك است .

۵ . انتخاب نام نيكو

در احاديث اسلامى ، انتخاب نام نيكو براى نوزاد ، نخستين نيكى خانواده به فرزند ، شمرده شده است . شايسته است خانواده هاى مسلمان ، با بهره گيرى از ره نمودهاى پيشوايان خود ، بهترين نام را براى فرزندان خويش انتخاب نمايند . اين ره نمودها عبارت اند از :

الف ـ خانواده ها مى توانند هر نام زيبايى را براى كودك خود ، انتخاب كنند ؛

ب ـ صادق ترين نام ها ، نام هايى اند كه حاكى از عبوديت و پيوند انسان با آفريدگار خود باشند ؛

ج ـ بهترين نام ها ، نام انبياى الهى و پيشوايان دينى و بهتر از همه ، نام «محمّد» است ؛

د ـ كسانى كه خداوند متعال ، چهار فرزند پسر به آنها عنايت كرده ، نكوهيده است كه نام يكى از آنها را «محمّد» نگذارند ؛

ه ـ نام گذارى فرزند قبل از تولّد ، انجام شود و اگر معلوم نيست كه جنين ، دختر است يا پسر ، نامى كه با هر دو تناسب دارد ، انتخاب گردد . البتّه تغيير نام پس از تولّد مانعى ندارد ؛

و ـ نام گذارى پسر به «محمّد» تا هفت روز پس از تولّد ، و تغيير آن پس از گذشتن اين مدّت ، در صورت تمايل ؛

ز ـ برخى نام ها مانند : محمّد و فاطمه ، به دليل ارتباط آنها با شخصيت هاى بزرگ اسلامى ، احترام ويژه اى دارند كه بايد رعايت گردد ؛

ح ـ نام گذارى به نام هايى مانند : شهاب ، حريق ، حباب ، كلب ، فرار ، حرب و ظالم ، كه حاكى از شر و يا اشرارند ، مكروه است ؛

ط ـ نام هايى كه حاكى از خودستايى اند يا هنگام نفى آنها در گفتگو ، فال بد زده مى شود (مانند : مبارك) ، نكوهيده شمرده شده اند .

ى ـ نام هايى كه شايسته خداوند متعال اند (مانند : قُدّوس ، حَكَم ، و خالق) ، نبايد در نام گذارى مورد استفاده قرار گيرند و برخى ، اين گونه نام گذارى را تحريم كرده اند .[۹]

۶ . تراشيدن سرِ نوزاد

مستحب است كه روز هفتم ولادت ، موهاى سر نوزاد ، تراشيده شود و هم وزن آن ، طلا يا نقره ، صدقه داده شود . در استحباب اين عمل ، تفاوتى ميان نوزاد دختر و پسر نيست .

۷ . عقيقه كردن براى نوزاد

عقيقه كردن ، عبارت است از ذبح گوسفند[۱۰]هنگام ولادت براى اطعام .[۱۱]

نكاتى كه در اين باره بايد مورد توجّه قرار گيرد ، عبارت است از :

الف ـ عقيقه كردن براى فرزند ، مستحبّ مؤكّد است ؛ بلكه برخى از فقها[۱۲]آن را واجب دانسته اند .

ب ـ مستحب است براى پسر ، گوسفند نر عقيقه شود و براى دختر ، گوسفند ماده .

ج ـ زمان عقيقه كردن ، روز هفتم ولادت است و اگر در آن تأخير بيفتد ، استحباب آن ساقط نمى شود ؛ بلكه اگر پدر و مادر براى فرزند عقيقه نكردند ، مستحب است شخص پس از بلوغ ، براى خود ، عقيقه كند .

د ـ مستحب است كه گوشت عقيقه را ميان مؤمنان تقسيم كنند و از آنان بخواهند براى نوزاد ، دعا كنند ؛ ولى بهتر است عقيقه را بپزند و حد اقل ، ده نفر از اهل ايمان را براى خوردن آن ، دعوت كنند تا از آن بخورند و براى نوزاد ، دعا نمايند .

ه ـ مستحب است در تقسيم كردن گوشت عقيقه ، استخوان هاى آن را نشكنند و پا و ران ، بلكه يك چهارم آن را براى ماما بفرستند .

و ـ براى پدر و مادر نوزاد و عائله پدر ، مكروه است از عقيقه نوزادشان بخورند و اين كراهت ، براى مادر نوزاد ، بيشتر است .[۱۳]

ز ـ دعا كردن هنگام ذبح عقيقه ، مستحب است . دعاهايى كه در اين باره از اهل بيت عليهم السلام وارد شده ، بسيارند .[۱۴]

۸ . ختنه كردن نوزاد

ختنه كردن پسر در روز هفتم ولادت ، مستحب است و تأخير آن تا هنگام بلوغ ، جايز است . احتياط ، آن است كه اولياى كودك ، او را قبل از بلوغ ، ختنه كنند ؛ امّا پس از بلوغ ، ختنه ، واجبِ فورى است و تأخير آن جايز نيست .

همچنين ، مستحب است كه هنگام ختنه كردن كودك ، دعاى مأثور (رسيده از پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام ) خوانده شود .