چهل حديث « مردم را بشناسيم »

قرآن کريم :

كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ؛[سوره اسراء، آيه ۸۴]

هر كس براساس شخصيت خود عمل مى كند.

۱ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلنّاسُ رَجُلانِ: عالِمٌ وَ مُتَعَلِّمٌ وَ لا خَيْرَ فيما سِواهُما؛

مردم، دو گروهند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست.[نهج الفصاحه، ح ۳۱۴۵]

۲ پيامبر صلي الله عليه و آله:اِخْتَبِرُوا النّاسَ بِاَخْدانِهِمْ فَاِنَّ الرَّجُلَ يُخادِنُ مَنْ يُعْجِبُهُ؛

مردم را از دوستانشان بشناسيد، زيرا انسان با كسى رفاقت مى كند كه او را مى پسندد.[نهج الفصاحه، ح ۱۰۶]

۳ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلنّاسُ يَعْمَلونَ بِالْخَيْرِ وَ اِنَّما يُعْطَونَ اُجورَهُمْ عَلى قَدْرِ عُقولِهِمْ؛

مردم، كارهاى خير مى كنند، ولى پاداش آنان تنها به اندازه عقلشان عطا مى شود.[كنزالعمال، ح ۷۰۵۲]

۴ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلنّاسُ مَعادِنُ وَ الْعِرْقُ دَسّاسٌ وَ اَدَبُ السُّوءِ كَعِرْقِ السُّوءِ؛

مردم، همانند معدن ها مختلف اند و اصل و نسب در انسان بسيار مؤثر است و تربيتبد، همانند اصل و نسبِ بد است.[نهج الفصاحه، ح ۳۱۴۶]

۵ پيامبر صلي الله عليه و آله:اِنَّ ابْنَ آدَمَ لَحَريصٌ عَلى ما مُنِعَ؛

آدمى زاده به آنچه كه از آن منع مى شود، حريص است.[كنزالعمال، ح ۴۴۰۹۵]

۶ پيامبر صلي الله عليه و آله:اِنَّ مِنَ النّاسِ ناسا مَفاتيحُ لِلْخَيْرِ مَغاليقُ لِلشَّرِّ وَ اِنَّ مِنَ النّاسِ ناسامَفاتيحُ لِلشَّرِّ مَغاليقُ لِلْخَيْرِ فَطوبى لِمَنْ جَعَلَ اللّه ُ مَفاتيحَ الْخَيْرِ عَلى يَدَيْهِ وَ وَيْلٌ لِمَنْجَعَلَ اللّه ُ مَفاتيحَ الشَّرِ عَلى يَدَيْهِ؛

برخى از مردم كليد خير و قفل شرند و برخى كليد شر و قفل خيرند، پس خوشا بهسعادت كسى كه خداوند كليدهاى خير را در دست او قرار داده و بدا به حال كسى كهخداوند كليدهاى شر را به دست او سپرده است.[نهج الفصاحه، ح ۹۲۰]

۷ امام صادق عليه السلام:اَلنّاسُ مَأْمورونَ وَ مَنْهيّونَ وَ مَنْ كانَ لَهُ عُذْرٌ، عَذَرَهُ اللّه ُ؛

مردم به امورى امر و نهى شده اند، ولى هر كس (در انجام دادن آنها) عذرى داشتهباشد، خداوند عذرش را مى پذيرد.[محاسن، ج ۱، ص ۲۴۵، ح ۲۴۲]

۸ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ فِى الدُّنْيا عامِلانِ: عامِلٌ عَمِلَ فِى الدُّنْيا لِلدُّنْيا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْياهُعَنْ آخِرَتِهِ، يَخْشى عَلى مَنْ يَخْلُفُهُ الْفَقْرَ وَ يَأْمَنُهُ عَلى نَفْسِهِ فَيُفْنى عُمُرَهُ فى مَنْفَعَةِغَيْرِهِ وَ عامِلٌ عَمِلَ فِى الدُّنْيا لِما بَعْدَها، فَجاءَهُ الَّذى لَهُ مِنَ الدُّنْيا بِغَيْرِ عَمَلٍ، فَاَحْرَزَالْحَظَّيْنِ مَعا وَ مَلَكَ الدّارَيْنِ جَميعا، فَاَصْبَحَ وَجيها عِنْدَ اللّه ِ، لا يَسْاَلُ اللّه َ حاجَةً فَيَمْنَعُهُ؛

مردم در دنيا دو گونه كار مى كنند: يكى تنها براى دنيا كار مى كند، تا جايى كه كار دنيااو را از آخرت باز مى دارد. او با اين كه خودش بى نياز است، نگران فقر بازماندگان خوداست و عمرش را در راه سودرسانى به ديگران فنا مى كند. ديگرى در دنيا براى آخرت كارمى كند و روزى دنيايى بدون تلاش برايش مى رسد و از بهره دنيوى و اخروى با همبرخوردار شده، هر دو دنيا را با هم دارد. در نتيجه در پيشگاه خداوند آبرومند است و هرحاجتى از خدا بخواهد، بر مى آورد.[نهج البلاغه، قصار ۲۶۹]

۹ امام صادق عليه السلام:إِنَّ رِضَا النّاسِ لايُمْلَكُ وَ اَلْسِنَتَهُمْ لا تُضْبَطُ وَ كَيْفَ تَسْلَمونَ مِمّا لَمْيَسْلَمْ مِنْهُ اَنبياءُ اللّه ِ وَ رُسُلُهُ وَ حُجَجُ اللّه ِ عليهم السلام... ؛

همانا خشنودى مردم را نتوان به دست آورد و جلو زبان هايشان را نتوان گرفت،چگونه در امان مانيد از چيزى (زبان مردم) كه پيامبران و فرستادگان و حجت هاىخدا عليهم السلام از آن در امان نماندند...؟[بحارالأنوار، ج ۷۰، ص ۲، ح ۴]

۱۰ پيامبر عليه السلام:اَبْغونى الضُّعَفاءَ فَاِنَّما تُرْزَقونَ وَ تُنْصَرونَ بِضُعَفائِكُمْ؛

ناتوانان را براى من بيابيد؛ زيرا شما به بركت ناتوانان خود روزى داده و يارى مى شويد.[نهج الفصاحه، ح ۲۰]

۱۱ امام صادق عليه السلام:اَلنّاسُ سَواءٌ كَاَسْنانِ الْمُشْطِ وَ الْمَرْءُ كَثيرٌ بِاَخيهِ؛

مردم، همانند دندانه هاى شانه با هم برابرند و انسان با برادرش پر تعداد (و پرتوان) مى گردد.[تحف العقول، ص ۳۶۸]

۱۲ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ اِخْوانٌ فَمَنْ كانَتْ اُخُوَّتُهُ فى غَيْرِ ذاتِ اللّه ِ فَهِىَ عَداوَةٌ؛

مردم برادرند، اما آن كه برادرى اش براى خدا نباشد، برادرى وى، دشمنى است.[بحارالأنوار، ج ۷۴، ص ۱۶۵، ح ۲۹]

۱۳ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ اَبْناءُ الدُّنْيا وَ لا يُلامُ الرَّجُلُ عَلى حُبِّ اُمِّهِ؛

مردم، فرزندان دنيايند و كسى براى دوست داشتن مادرش سرزنش نمى شود.[نهج البلاغه، حكمت ۳۰۳]

۱۴ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ كَالشَّجَرِ شَرابُهُ واحِدٌ وَ ثَمَرُهُ مُخْتَلِفٌ؛

مردم، همانند درختانند كه آبشان يكى و ميوه هايشان گوناگون است.[غررالحكم، ح ۲۰۹۷]

۱۵ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ اَعْداءُ ماجَهِلوُا؛

مردم با آنچه آشنا نيستند دشمنى مى ورزند.[نهج البلاغه، حكمت ۱۷۲]

۱۶ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ مَنْقوصونَ مَدْخولونَ اِلاّ مَنْ عَصَمَ اللّه ُ؛

مردم، داراى عيب و نقص اند، مگر كسى كه خداوند او را حفظ كند.[نهج البلاغه، حكمت ۳۴۳]

۱۷ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ مِنْ خَوْفِ الذُّلِّ مُتَعَجِّلُوا الذُّلِّ؛

مردم از ترس ذلّت، به سوى ذلّت شتابانند.[غررالحكم، ح ۲۱۷۲]

۱۸ امام على عليه السلام:لا يَزالُ النّاسُ بِخَيْرٍ ما تَفاوَتُوا فَاِذَا اسْتَوَوا هَلَكوا؛

مردم تا زمانى كه متفاوتند در خيرند، و هرگاه يكسان گردند هلاك مى شوند.[امالى شيخ صدوق، ص ۵۳۱، ح ۷۱۸]

۱۹ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ كُلُّهُمْ اَحْرارٌ وَلكِنَّ اللّه َ خَوَّلَ بَعْضَكُمْ بَعْضا؛

مردم همگى آزادند، ولى خداوند بعضى را سرپرست بعضى ديگر قرار داده است.[كافى، ج ۸، ص ۶۹، ح ۲۶]

۲۰ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ؛

مردم، به دولتمردان خود شبيه ترند تا به پدرانشان.[تحف العقول، ص۲۰۸]

۲۱ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ اِلى اَشْكالِهِمْ اَمْيَلُ؛

مردم، به همانند خود بيشتر تمايل دارند.[بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۹۲، ح ۱۰۰]

۲۲ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ نيامٌ فَاِذا ماتُوا انْتَبَهوا؛

مردم در خوابند، چون بميرند بيدار مى شوند.[بحارالأنوار، ج ۴، ص ۴۳، ح ۱۸]

۲۳ امام باقر عليه السلام:اَلنّاسُ رَجُلانِ: مَسْتَريحٌ بِالْمَوْتِ وَ مُسْتَراحٌ بِهِ مِنْهُ ؛

مردم بر دو دسته اند: آن كه با مرگ آسوده شود و آن كه با مرگش ديگران آسوده شوند.[معانى الأخبار، ص ۲۹۰]

۲۴ امام صادق عليه السلام:اَلنّاسُ اِذا صَلَحُوا، كَفُّوا عَنْ تَتَبُّعِ عُيوبِهِمْ؛

مردم، هنگامى كه درستكار شوند، از عيب جويىِ يكديگر دست مى كِشند.[من لايحضره الفقيه، ج۴، ص۴۰۱، ح ۵۸۶۲]

۲۵ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ اَبْناءُ ما يُحْسِنونَ؛

مردم فرزند نيكى هاى خويش اند (بنگريد عملشان چيست نه پدرشان كيست).[كافى، ج ۱، ص ۵۱، ح ۱۴]

۲۶ امام صادق عليه السلام:اَلنّاسُ رَجُلانِ: مُبْتَلىً وَ مُعافىً، فَارْحَمُوا الْمُبْتَلى وَ احْمَدُوا اللّه َ عَلَى الْعافيَةِ؛

مردم دو دسته اند: گرفتار و سلامت؛ پس به گرفتاران ترحم نماييد و خدا را برسلامتى سپاس گوييد.[تحف العقول، ص ۳۰۵]

۲۷ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ اثْنانِ، بَرٌّ تَقِىٌّ وَ آخَرُ شَقِىٌّ؛

مردم دو دسته اند: نيكوكارِ پرهيزكار و سنگ دل بدبخت.[بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۲۳، ح ۸۶]

۲۸ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ بِزَمانِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِمْ؛

مردم به زمان خود شبيه ترند تا به پدران خود.[خصائص الائمه، ص ۱۱۵]

۲۹ امام باقر عليه السلام:اَلنّاسُ رَجُلانِ: مُؤْمِنٌ وَ جاهِلٌ، فَلا تُؤْذِى الْمُؤْمِنَ وَ لا تَجْهَلُ الْجاهِلَفَتَـكونَ مِثْلَهُ؛

مردم دو گروه اند: مؤمن و جاهل، مؤمن را آزار ندهيد و با جاهل، رفتار جاهلانهنكنيد؛ زيرا همانند او خواهيد بود.[خصال، ص ۴۹]

۳۰ امام على عليه السلام:اِذَا اسْتَولَى الصَّلاحُ عَلَى الزَّمانِ وَ اَهْلِهِ ثُمَّ أساءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْتَظْهَرْ مِنْهُ حَوبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ، وَ اِذَا اسْتَوْلَى الفَسادُ عَلَى الزَّمانِ وَ اَهْلِهِ فَاَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّبِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ؛

هرگاه درستكارى بر روزگار و مردمش حاكم شود و در چنين زمانى كسى به ديگرىبى آن كه گناهى از او آشكار شود، گمان بد ببرد، ظلم كرده است و هرگاه فساد بر روزگار ومردم آن حاكم شود و كسى به ديگرى خوشبين باشد، خود را فريب داده است.[نهج البلاغه، حكمت ۱۱۴]

۳۱ امام على عليه السلام:... فَاِنَّهُمْ صِنْفانِ: اِمّا اَخٌ لَكَ فِى الدِّينِ وَ اِمّا نَظيرٌ لَكَ فِى الْخَلْقِ يَفْرُطُمِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ يُؤْتى عَلى اَيْديِهمْ فِى الْعَمْدِ وَ الْخَطَأِ فَاَعْطِهِمْ مِنْعَفْوِكَ وَ صَفْحِكَ مِثْلَ الَّذى تُحِبُّ اَنْ يُعْطيَكَ اللّه ُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ...؛

... مردم دو گروهند: يا هم دين تو هستند، يا هم نوع تو، كه از همه آنها خطاهايى سرمى زند، و به آنان حالات گوناگون رو مى آورد، و به عمد يا خطا دچار لغزش هايىمى گردند، پس از گذشت و بخشش خويش بهره شان ده، همانگونه كه دوست دارى تاخدا نيز از گذشت و بخشش خود، تو را بهره دهد... .[نهج البلاغه، از نامه ۵۳]

۳۲ امام حسين عليه السلام:اِنَّ النّاسَ عَبيدُ الدُّنْيا وَ الدِّينُ لَعْقٌ عَلى اَلْسِنَتِهِمْ يَحوطونَهُ ما دَرَّتْمَعائِشُهُمْ فَاِذا مُحِّصوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانونَ؛

به راستى كه مردم بنده دنيا هستند و دين لقلقه زبان آنهاست، تا جايى كه دين وسيلهزندگى آنهاست، دين دارند و چون در معرض امتحان قرار گيرند، دينداران كم مى شوند.[تحف العقول، ص ۲۴۵]

۳۳ امام على عليه السلام:عَجِبْتُ مِمَّنْ يَشْتَرى المَماليكَ بِمالِهِ كَيْفَ لا يَشْتَرى الاَْحْرارَبِمَعروفِهِ فَيَملِكَهُمْ؟!

در شگفتم از كسى كه بنده ها را با مال خود مى خرد، چرا با نيكى و احسان خويش،آزادها را نمى خرد تا مالك آنان شود؟![تحف العقول، ص ۲۰۴]

۳۴ امام صادق عليه السلام:اِنَّ النّاسَ يَعْبُدونَ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ عَلى ثَلاثَةِ اَوْجُهٍ: فَطَبَقَةٌ يَعْبُدونَهُ رَغْبَةًفى ثَوابِهِ فَتِلْكَ عِبادَةُ الحُرَصاءِ وَ هُوَ الطَّمَعُ وَ آخَرونَ يَعْبُدونَهُ فَرَقا مِنَ النّارِ فَتِلْكَ عِبادَةُالْعَبيدِ وَ هِىَ الرَّهْبَةُ وَ لكِنّى اَعْبُدُهُ حُبّا لَهُ عَزَّوَجَلَّ فَتِلْكَ عِبادَةُ الكِرامِ وَ هُوَ الاَْمْنُ... ؛

عبادت كنندگان خداوند سه گروهند: گروهى او را براى پاداش عبادت مى كنند، كهطمعكارانه است و اينان حريصند. گروهى او را از ترس جهنم عبادت مى كنند كه اينعبادت بردگان و از روى ترس است. ولى من خداوند را از روى محبت عبادت مى كنم كهچنين عبادتى مايه امنيت و آرامش و عبادت كريمان است.[خصال، ص ۱۸۸، ح۲۵۹]

۳۵ امام كاظم عليه السلام:اِنَّ لِلّهِ عِبادا فِى الاَْرضِ يَسْعَوْنَ فى حَوائِجِ النّاسِ هُمُ الآْمِنونَ يَوْمَالقيامَةِ؛

خدا را در زمين بندگانى است كه براى رفع نيازهاى مردم مى كوشند. اينان در روزقيامت در امان هستند.[كافى، ج ۲، ص۱۹۷، ح ۲]

۳۶ امام كاظم عليه السلام:اَلنّاسُ عَلى اَرْبَعَةِ اَصْنافٍ: جاهِلٌ مُتَرَدّى مُعانِقٌ لِهَواهُ وَ عابِدٌ مُتَقَوّىكُلَّما اَزْدادَ عِبادَةً اَزْدادَ كِبْرا وَ عالِمٌ يُريدُ اَنْ يوطَاَ عُقْباهُ وَ يُحِبُّ مَحْمِدَةَ النّاسِ وَعارِفٌ عَلى طَريقِ الحَقِّ يُحِبُّ القيامَ بِهِ فَهُوَ عاجِزٌ اَوْ مَغْلوبٌ فَهذا اَمْثَلُ اَهْلِ زَمانِكَ وَاَرْجَحُهُمْ عَقْلاً؛

مردم چهار گروهند: جاهلى كه غرق در هوا و هوس و در معرض هلاكت است، عابدىكه تظاهر به تقوا مى كند و هر چه بيشتر عبادت مى نمايد، تكبرش بيشتر مى شود،عالمى كه مى خواهد پشت سرش حركت كنند و دوست دارد از او تعريف نمايند، وحق شناسِ حق پويى كه دوست دارد حق را به پادارد، اما يا ناتوان است و يا زير سلطه.چنين فردى بهترين نمونه روزگار و عاقل ترين مردم دوران است.[خصال، ص ۲۶۲]

۳۷ امام على عليه السلام:اَلنّاسُ ثَلاثَةٌ: فَعالِمٌ رَبّانىٌّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلى سَبيلِ نَجاةٍ وَ هَمَجٌ رَعاعٌ اَتْباعُكُلِّ ناعِقٍ يَميلونَ مَعَ كُلِّ ريحٍ لَمْ يَسْتَضيئوا بِنورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ يَلْجَؤُوا اِلى رُكْنٍ وَثيقٍ؛

مردم سه گروهند: دانشمند خداشناس، دانش جوى در راه رستگارى و فرومايگانىبى اراده و سرگردان كه هر دعوتى را اجابت مى كنند و به هر طرف كه باد بيايد به همانطرف مى روند، از نور دانش روشنايى نمى گيرند و به پايگاه محكمى پناه نمى برند.[نهج البلاغه، قصار ۱۴۷]

۳۸ امام حسن مجتبى عليه السلام:اَلنّاسُ اَرْبَعَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ لا خَلاقَ لَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُخَلاقٌ وَ لا خُلقَ لَهُ، قَدْ ذَهَبَ الرّابِـعُ وَ هُوَ الَّذى لا خَلاقَ وَ لا خُلقَ لَهُ وَ ذلِكَ شَرُّ النّاسِوَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ خَلاقٌ فَذلِكَ خَيْرُ النّاسِ؛

مردم چهار دسته اند: دسته اى از آنها اخلاق دارند، امّا بهره اى (از دنيا) ندارند.دسته اى بهره مندند، اما اخلاق ندارند. دسته اى نه بهره اى (از دنيا) و نه اخلاق دارند كهاينها بدترين مردم اند. و دسته اى كه هم اخلاق دارند و هم (از دنيا) بهره مندند كه اينان،بهترين مردم اند.[بحارالأنوار، ج ۷۰، ص ۱۰، ح ۸]

۳۹ امام رضا عليه السلام:عَجِبْتُ لِمَنْ يَشْتَرِى الْعَبيدَ بِمالِهِ فَيُعْتِقُهُم كَيْفَ لا يَشْتَرِى الاَحْرارَبِحُسْنِ خُلقِهِ؛

در شگفتم از كسى كه بندگان را با ثروت خويش مى خرد تا رهايشان كند، چگونه باخوش اخلاقىِ خويش آزادگان را نمى خرد.[فقه الرضا، ص ۳۵۴]

۴۰ امام هادى عليه السلام:اَلنّاسُ فِى الدُّنْيا بِالاَْمْوالِ وَ فِى الآْخِرَةِ بِالاَْعْمالِ؛

اعتبار مردم در دنيا به مال است و در آخرت به عمل.[بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۳۶۸، ح ۳]

پديدآورنده : هادی موحدی