نقش دعا و ذكر در تربیت روان

مشخصات :

مقطع و رشته تحصیلی : كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مرکز آموزشی : مركز تربیت مدرّس حوزه علمیه قم
سال دفاع : 1371

چکیده :

(۱۰)
نقش دعا و ذكر در تربیت روان

نوبهار، حسنعلى

كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مركز تربیت مدرّس حوزه علمیه قم
استاد راهنما: دكتر بهشتى، احمد
استاد مشاور: دكتر اعوانى، غلامرضا
۱۳۷۱
۲۶۵ص

موضوع این پایان‏نامه، مطالعه و تحقیق درباره نقش دعا و ذكر در تربیت روان در ابعاد مختلف و بیان دیدگاه‏هاى متفاوت است. از آن‏جا كه بررسى نقش تربیتى دعا، احتیاج به تحقیق در مسائل تربیتى دارد، در پرداختن به مسائل تربیتى، ابتدا موضوع تربیت مورد توجّه قرار داده و مقدّمتاً مختصرى درباره موضوع تربیت در شاخه روح و روان پرداخته شد، و پس از آن مباحث مختلف و ضرورى در مورد تربیت آمده و بحثى غیرزاید و ضرورى معرّفى شده و پایه و اساس مباحث بعدى دانسته شده است. بخش‏هاى چهارگانه این پایان‏نامه، گویاى این مطلب مهم است.بخش اوّل، درباره فلسفه تربیت یا پرورش روح است كه خود از دو فصل تشكیل یافته است. فصل اوّل به روح یا حقیقت انسان پرداخته و در این راستا، لزوم خودشناسى در آیات و روایات مورد بررسى قرار گرفته و ریز موضوعات مربوط به حقیقت و خصوصیات روح، شرح شده است. در ادامه، نگارنده، مراتب و مراحل روح را برمى‏شمرد و بر این عقیده است كه تقسیمات مراحل نفس، به هفت مرتبه محدود نبوده و تربیت نفس به معناى نابودى آن در مراتب پایین‏تر نیست. در فصل دوم، تربیت و مبانى و هدف‏هاى تربیتى عنوان شده و ضمن بررسى مفهوم تربیت، تشابه بین واژه‏هاى مترادف آن شرح داده شده است. بحث دیگر این فصل، درباره امكان تربیت روح آدمى است كه در این باب به استناد آیات و روایات و نظر حكما و فلاسفه و استدلال به نتایج علمى تربیت تمسّك شده است. مبحث دیگر در این فصل، در باب اقسام تربیت، هدف‏هاى تربیتى، و تفاوت دل‏ها در آیات قرآن است. همچنین ضمن استشهاد به آیات قرآن، مراحل تربیت در گونه‏هاى بشرى مورد بررسى قرار گرفته است. در بخش دوم پایان‏نامه - كه بحث اصلى آن به شمار مى‏آید - با عنوان «فلسفه دعا یا پرورش در پرتو نیایش»، ضمن تعریف واژه نیایش و پرستش و همچنین واژه عرفان، آراى مختلف در مورد منشأ پیدایش مذهب، بازگو شده و نگارنده، به تناسب بحث نیایش با فطرت بشر، درباره فطرت، طبیعت و غریزه، خصوصیات فطرت، رابطه فطرت و نیایش، فطرت ادراكى در آیات و روایات، فطرت احساسى یا نیایش در قرآن و روایات، قلم زده و در ادامه نیز نكاتى را در مورد فلسفه دعا تذكّر داده است. در قسمت دیگر این بخش، موانع استجابت دعا را بر شمرده و هفت مورد عمده از این موارد را توضیح داده است. بخش سوم با عنوان «دعا و ذكر» آغاز شده، كه در دو فصل مجزّا، درباره هركدام بحث نموده است. در فصل اوّل، ضمن تعریف لغوى و اصطلاحى دعا، شرایط مقدّماتى تحقّق نیایش از نظر آیات و روایات بیان شده و ضمن بر شمردن شرایط و آداب دعا و تقسیم آن به آداب ظاهرى و باطنى، نظر مرحوم علّامه طباطبایى در این باب، آمده است. وى در فصل دوم نیز ضمن تعریف لغوى ذكر، به چهار مرتبه از مراتب ذكر اشاره شده و مرتبه چهارم، از نظر آیات و روایات بررسى شده و در ادامه ، ضمن بیان ثمرات و نتایج اصلى دعا و ذكر و نتایج فرعى هر كدام، این دو را بهترین غذا براى روح مى‏داند. نگارنده در ادامه فصل، به تناسب، غفلت از ذكر و نتایج و آثار و عواقب اعراض از ذكر خدا را توضیح مى‏دهد و ضمن آوردن چند تذكّر مهم به بررسى علّت فضیلت ذكر و دعا مى‏پردازد. نگارنده، در بخش چهارم، نمونه‏هایى از مضامین دعاها و جنبه‏هاى تربیتى آن توضیح مى‏دهد و ضمن بیان اسما و صفات الهى و تقسیم این اسما به حقیقى و مجازى، تفاوت بین صفات جمالى و جلالى را بیان مى‏دارد. در ادامه نیز آثار بیدارى یا شناخت حیات برتر را توضیح مى‏دهد و در خاتمه، قسمت‏هایى از دعاى امام سجّادعلیه السلام را كه درباره نفس امّاره و شیطان است، شرح و بسط مى‏دهد.

کلیدواژگان :