139
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

سوم: اعتماد به غیر متفردات راوی ضعیف

از ديدگاه ابن غضائری اگر جز راوی ضعيف برخی ديگر از راويان نيز یک حديث يا نگاشته را روايت کنند می‌توان به روايت راوی ضعيف اعتماد کرد.‌۱ او در جایی درباره یک راوی که از ديد او فاسد المذهب بوده است چنين می‌نويسد: «لا أَعرِفُ شیئاً أَصلحَ فیه إلا روایتَه کتاب علی بن إسماعیل بن شعیب بن میثمَ و قد رواه عنه غیرُه».۲ ‌و در جای ديگر درباره حسن بن محمد بن یحیی که خود، او را کذّاب می‌شمارد:«و‌لا تَطیبُ الأنفُسُ مِن روایته إِلا فی ما رواه من کتب جدّه التی رواها عنه غیرُه و عن علی بن أحمد بن علی العقیقی من کتبه المصنفة المشهورة‌ِ».۳

از اين گزارش واپسين، بويژه می‌توان دريافت که از نگاه او اگر یک راوی ضعيف_ هر اندازه نيز ضعيف باشد _ نگاشته‌ای شناخته شده و مشهور را روايت کند می‌توان به روايتش تکيه و اعتماد کرد. این عبارت ابن غضائری و مانندآن در حقیقت بیانگر مفهومی است که امروزه آن را وثاقت نسبی راوی می‌نامند بدین معنا که راوی ضعیف می‌تواند دارای دو حیثیت باشد:

1.. اين ويژگی همان است که در آن روزگاران و پس از آن «تفرد» يا «عدم تفرد» راوی ضعيف نسبت به نقل يک حديث نام گرفته و خود گفتگوهايی دراز دامن را در میان محدثان وفقيهان پديد آورده است.

2.. همان، ص۵۲ دربارۀ الحسن بن اسد (صحیح: راشد) الطفاوی؛ برای نمونه‌هایی از روایات وی از علی بن اسماعیل میثمی نک: الکافی، ج۱، ص۳۷۷، ج۳، ص۵۰۷، التهذیب، ج۱، ص۳۴۲.

3.. رجال ابن الغضائری، ص۵۴. دربارۀ حسن بن محمد معروف به ابن ابی طاهر، برای تأکید بر این نکته که تفکیکی که ابن غضائری میان دو دسته روایات وی انجام داده در نگاشته‌های حدیثی نیز رعایت شده است _ و به دیگرسخن برای نشان دادن این‌که داده‌های کتاب‌های رجالی می‌تواند ناظر به کتاب‌های حدیثی و برایندی از عملکرد محدثان باشد _ یادکرد این آمار سودمند است که در سراسر وسائل الشیعه پنج روایت از حسن بن محمد گزارش شده است که همگی به نقل از جدش یحیی بن الحسن است: وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۹، ج۱۱، ص۸۱ و ۴۸۴، ج۱۷، ص۲۰۵، ج۲۱، ص۴۱۰. نیز نک: التوحید، صدوق، ص۳۷۳، الخصال، ص۷۶، علل الشرائع (چاپ نجف)، ج۱، ص۱۳۳ و ۱۶۹، الارشاد، مفيد، ج۲، ص۱۴۰ و ۱۴۱، ۱۴۳ _ ۱۴۵؛ الامالی، طوسی، ص۱۳۷، ۲۳۷، و...؛ برای نقل وی از عقیقی، نیز نک: کمال الدین، ص۵۰۵. گفتنی است مفيد در الارشاد از وی فراوان روایت کرده است.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
138

در برابر اين دسته، کسانی از ضعيفان هم هستند که او تکيه بر احاديث آنها را حتی به عنوان شاهد نمی‌پذيرد و آن‌ها را یکسر به یک سو می‌نهد. او اين ديدگاه خود را با عباراتی همچون «لا یکتَبُ حدیثُه»۱ ، ‌«لایلتَفَتُ إِلی حدیثِه»۲ نشان داده است که نشان می‌دهد اينگونه افراد را در شمار ضعيفانی می‌دانسته که در جايگاه‌های بسيار پائين ضعف‌اند.

دوم: دفاع از برخی راویان متهم به ضعف

وی با چيرگی و ژرف‌نگری که در گستره دانش رجال داشت گاه ديدگاهی جز ديدگاه رجاليان روزگار خود درباره برخی از ضعيفان داشت. او درچند جا احاديث برخی از ضعيفان را که به گونه‌ای تضعيف شده‌اند ارزيابی کرده و بر آن رفته است که چنان ضعفی که به آن راوی نسبت داده‌اند، درست نيست. در يکجا درباره یک راوی چنين می‌نگارد: «قال القمیونَ کان غالیاً و حدیثُه _ فی ما رأیته _ سالمٌ واللهُ أَعلمُ»؛۳ نيز در ترجمه یک راوی می‌نويسد: «زَعَمَ القمیونَ أَنّه کان غالیاً و رأیتُ له کتاباً فی الصلاة سدیداً و اللهُ أَعلمُ».۴ و در جای سوم: «ذَکرَ القمیونَ أَنّ فی مذهبِه إرتفاعاً و الأغلبُ علیه الخیرُ»؛۵ نيز بنگريد به سخن او درباره محمد بن أورمة: «اتَّهَمَه القمیونَ بالغلو و حدیثُه نقیّ لافسادَ فیه و ما رأیتُ شیئاً ینسَبُ إلیه تَضطرِبُ فیه النفسُ إلا أوراقاً فی «تفسیر الباطن» و مایلیقُ بحدیثِه و أَظُنُّها موضوعة علیه»؛۶

از اينجا می‌توان دانست از ديدگاه ابن غضائری اگر احاديث یک راوی متهم به ضعف را ارزيابی کرديم و ديدیم درون مايه آن احاديث درست و صحيح است، می‌توان دست کم در محدوده آن روایات به آن راوی اعتماد کرد و آن اتهام را از او دور نمود.

1.. همان، ص۵۱، ۹۱، ۹۲، ۹۴.

2.. همان، ص۵۶، ۸۰، ۸۵، ۱۰۱.

3.. همان، ص۴۰ _ ۴۱.

4.. همان، ص۵۳.

5.. همان، ص۸۶.

6.. همان، ص۹۳.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 57900
صفحه از 315
پرینت  ارسال به