169
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

اما آنجا که گفتگو بر سر آن بوده است که «مصاديق» یک آيه چه کسان‌اند يا آنکه آيه آهنگ سخن گفتن از چه موضوعی را دارد يا تأويل آيه چيست يا جستارهایی از اين دست؛ در چنين هنگام شيخ تنها روايت‌های تفسيری رسيده از اهل بیت علیهم السلام را می‌پذيرفت. وی خود بارها بر اين نکته پای می‌فشرد که «إن تفسیر القرآن لا یؤخذ بالرأی ولا یحمل علی اعتقادات الرجال والأهواء...»؛۱ وی در جای ديگر درباره برخی مفسران سنی می‌نويسد: «... عن مقاتل و الضحاک و داوود الحواری والکلبی وأمثالهم ممن فسّر القرآن بالتوهم و أقدم علی القول فیه بالظن و التخرص حسب ما قدّمناه».۲ وی در ادامه همين سخن آشکارا بر آن رفته است که تنها سخن معصومان علیهم السلام در گستره تفسير قرآن الزام آور است.‌۳ با اين همه شيخ مفيد آنگاه که روايت‌های تفسيری سنّيان با روايت‌های رسيده از امامان علیهم السلام همسو بود از گزارش و چنگ زدن بدان خودداری نمی‌کرد.‌۴

و از آن سو هنگامی که روايت سنی با ديدگاه شيعه در ستيز بود و راوی آن حديث خود از نقل کردن آن سودی داشت آن را از هيچ رو نمی‌پذيرفت و به کناری می‌نهاد.‌۵

چهارم: روایت ضعیف در گستره مستحبات

شيخ مفيد در باره به کار گیری حدیث ضعیف در گستره سنن و آداب چگونه می‌اندیشیده است؟ وی در یک _ دو جا درباره شروط بایسته برای روایت‌های مستحب سخن گفته است.وی در جایی حديثی را که بیانگر سی روزه بودن ماه رمضان است می‌آورد. سند اين حديث اين‌گونه است: «محمد بن يحیی العطار عن سهل

1.. الإفصاح، ص۹۱ ومانند آن در ص۱۶۴.

2.. همان ص۱۷۶.

3.. همان و نيز ص۹۱و۱۰۰.

4.. الإفصاح، ص۹۱: ياد کرد روايت از عطاء ‌ومجاهد، ص۱۳۲: از ابن مسعود، ص۱۶۵ از «‌أکثر العامة»، باز همان جا: از السدّی از ابن عباس و ص۱۶۶ از مجاهد وضحاک.

5.. الإفصاح، ص۲۱۰ ِ، ۲۱۶، ۲۲۰، ۲۲۱: «وأما روايته عن حفصة بنت عمر بن الخطاب فهی من البرهان علی فساده... لأن حفصة متهمة فيما ترويه من فضل أبيها وصاحبه».


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
168

معنا بود که درون مايه آن حديث از نگاه شيخ معتبر است و پذيرش و عمل بر پايه آن رواست.

اين نکته را نيز بايد افزود که در یک نگاه فراگیر اندازه اثر گذاری حديث بر انديشه‌های کلامی شيخ مفيد رحمه الله بارها از اندازه اين اثر گذاری بر سيّد مرتضی شاگرد مفيد رحمه الله بیشتر است. چنان می‌نمايد که روند عقل‌گرایی در مکتب بغداد همزمان با سيّد مرتضی به بالاترين نقطه می‌رسد و هم از اين رو کاربرد حديث را در نگاشته‌های کلامی سيّد بسيار اندک می‌يابیم حال آنکه شيخ مفيد رحمه الله در نگاشته‌های خود_ چنانکه نمونه‌هایی از آن آمد _ از حديث سودمی برد؛ تا آنجا که راه رسيدن به برخی انديشه‌های اعتقادی را تنها در احاديث می‌جويد.‌۱

سوم: روایت ضعیف در گستره تفسیر

شيخ مفيد در گستره تفسير به روايات ضعيف چگونه می‌نگريسته است؟

با جستجو در نمونه‌هایی که شيخ درباره تفسير آيه‌ای از قرآن سخن گفته است در می‌يابیم که شيخ در تفسير آيه‌های قرآن دو نکته را پيش چشم داشته است:

در نمونه‌هایی که سخن بر سر تفسير واژه‌ای يا کنايه‌ای يا تشبیهی يا برخی ديگر از آرايه‌های بلاغی بوده است بیش از هر چيز به سخن عرب و گاه شاعری از آنها چنگ می‌زد.‌۲ در اين گستره شيخ در کنار استناد به زبان عرب و آرايه‌های آن، ديدگاه‌های خود را نيز در تفسير آيات فراز آورده است.‌۳

1.. شيخ در اوائل المقالات تلاشی فراوان داشته است که ‌انديشه‌های کلامی اش تا آنجا که می‌شود با احاديث معتبر همخوان باشد. وی در بسيار جاها پس از گزارش ديدگاه خود _ که ديدگاه بيشتر شيعيان آن روزگار بوده است _ می‌نويسد: «‌وبهذا جاءت الآثار عن الصادقين علیهم السلام» اوائل المقالات، ص۵۲، ۵۳، ۵۵، ۵۷، ۵۸، ۶۰، ۶۸، ۷۰، ۷۱، ۷۲، ۷۳ و... .

2.. نک برای نمونه به تصحيح الاعتقادات، ص۲۸ تفسير واژه «الساق»، همان ص۲۹: استناد به شعر، ص۳۴: استناد به مثلی از عرب، ص۳۷: کاربرد مجاز در قرآن، ص۳۸ استناد به زبان عرب به عنوان محکی برای تفسير واژه‌ها، ص۵۴: ‌«‌القضاء معروف فی اللغة وعليه شواهد من القرآن...»‌، نيز ص۷۴: استناد به زبان عرب، ص۷۵ _ ۷۶‌: استناد به شعر عرب.

3.. برای نمونه نک به همان: ص۵۱، ۵۲، ۵۵، ۶۳، ۶۴ و... .

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 57894
صفحه از 315
پرینت  ارسال به