171
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

است که سند آن چنين است: «أبان بن عثمان عن الأجلح عن ابی صالح عن ابن عباس»؛۱ دانستنی است که ابی صالح در اين روايت یک راوی سنی است.‌۲ نام وی را «باذام» يا «باذان» گفته‌اند. به هر روی جای اين پرسش هست که خواست شيخ از واژه «صحيح الإسناد» چه بوده است؟ آنچه اين پرسش را برجسته‌تر می‌سازد آن است که شيخ در سخن خود می‌گويد: «فهذا الحدیث صحیح الإسناد واضح الطریق جلیل الرّواة». حال آن که دست کم یکی از راويان آن را رجاليان سنی بسی نکوهيده‌اند.‌۳ یک پاسخ درست _ از نگاه نگارنده _ آن است که شيخ در اينجا از واژه صحيح الإسناد «سند معتبر و شايسته اعتماد» را خواسته است اين برداشت به آنچه که پيش از اين درباره گونه به کارگیری واژه صحيح در نگاشته‌های شيخ گفتيم کم و بیش نزديک است.

بر اين پايه می‌توان پيشاپيش گفت که شيخ درون مايه چنان حديث را می‌پذيرفته است.

اين نمونه نشان می‌دهد که شيخ واژه صحيح را برای سندهایی که به راويان آنها اعتماد داشته و درون مايه آن نيز با ديدگاه‌های او هماهنگ بوده است به کار می‌برده است گرچه برخی راويان آن سنی باشند واز سوی رجاليان سنی نکوهيده.

2. سيّد مرتضی; و حديث ضعيف

درآمد

پيش از بررسی ديدگاه سيّد شايد که نگاهی کوتاه بیفکنيم به جايگاه سيّد در مکتب بغداد و گونه انديشه حديثی وی؛ سيّد مرتضی به همراه شيخ طوسی برجسته‌ترين

1.. الکافئة، ص۴۵.

2.. در میان راويان شيعی چندتن با کنيه ابوصالح به چشم می‌خورند (‌معجم رجال الحدیث، ج۲۲، ص۲۰۴ و ج۱۲، ص۱۴۴، ۱۴۵)‌ اما هيچ يک درروزگاری نبوده‌اند که بتوانند از عبدالله بن عباس (‌م ۶۸ ﻫ) ‌روايت کنند. از میان راویان سنّی نيز چند کس چنین کنیه‌ای داشته‌اند (تهذيب ‌التهذيب، ج۶، ص۳۶۱ تا ۳۶۳) اما تنها يک تن از آن میان به روايت از ابن عباس شناخته شده است و او «باذام» يا «باذان» مولی امّ هانی دختر ابو طالب علیه السلام ‌است (همان، ج۱، ص۳۲۱)‌بيشتر رجاليان سنّی او را نکوهيده و تضعيف کرده‌اند (‌همان جا)‌.

3.. می‌توان گفت شيخ ابو صالح را نيز _ که رجاليان سنّی وی را نکوهيده‌اند _ راستگو می‌دانسته است و اگر جز اين بود ستودن راويان اين سند با واژۀ «‌جليل الرواة» درست نمی‌آمد.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
170

بن زياد الآدمی عن محمدبن إسماعيل عن بعض أصحابه عن أبی عبدالله علیه السلام...».۱ شيخ از پس ياد کرد این سند و حديث می‌نويسد: «و‌هذا الحدیث شاذّ مجهول الإسناد لوجاء بفضل (بفعل / خ ل) صدقة أو صیام أو عمل برّ لَوَجب التوقف فیه فکیف إذا جاء بشیء یخالف الکتاب و السنة و إجماع الأمة».۲

اين نمونه تا آنجا که جستجو کرده‌ام یکی از کهن‌ترين گزارش‌هاست که به دلالت التزامی درباره اين که روايات سنن چه شرط‌هایی بايد داشته باشند سخن می‌گوید.‌۳

باری با درنگريستن در اين نمونه درمی‌يابیم که برجسته‌ترين دليلی که شيخ را بر آن داشته است که اين حديث را نپذيرد شاذّ بودن درون مايه آن است۴ والبته اين بدان معنا نيست که شيخ روايت‌های ضعيف يا مرسل را در گستره سنن به کنار می‌نهاده است. گواه اين سخن آن است که شيخ بارها برای نشان دادن استحباب یک کار به روايتی که در آن یک راوی ضعيف به چشم می‌خورد يا سند آن مرسل است چنگ زده است.‌۵

پنجم: مفهوم واژه «صحیح» از نگاه مفید

پيش از اين درباره خواست مفيد از واژه «صحيح» در هنگام ستودن برخی احاديث سخن گفتيم. اينک بیفزایيم که وی در یک جا روايتی را صحيح الإسناد خوانده

1.. الردّ علی اهل العدد، ص۲۱.

2.. همان ص۲۲.

3.. پيش از شيخ مفيد، برقی در المحاسن، ‌شيخ کلينی در الکافی و صدوق در ثواب الاعمال تنها به ياد کرد احاديث من بلغ بسنده کرده‌اند. روايت‌های اين جستار را بنگريد در المحاسن، برقی، ج۱، ص۲۵، الکافی، ج۲، ص۸۷، ثواب الاعمال، ص۱۳۲ و وسائل الشیعة، ج۱، ص۸۱.

4.. و اينکه با قرآن و روايات صحيح ديگر در ستيز است.

5.. برای نمونه شيخ روزۀ عيد غدير را مستحب می‌شمرد. می‌دانيم که راوی روايتی که می‌گويد: ‌اين روزه را پاداش بس سترگ است، محمد بن موسی همدانی است که قمیان اورا به سختی تضعيف کرده‌اند: رجال النجاشی، ص۳۳۸؛ شيخ صدوق خود اين روايت را نپذيرفته است: کتاب من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۹۰. به هر روی شيخ درمسارّ الشيعه برای بسياری از روزها کارهايی مستحب را بر شمرده است. اگر بگوييم علم اجمالی می‌توان داشت که بخش شايان توجهی از اين مستحبات مستند به روايات ضعيف است سخن به گزاف نگفته‌ايم.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 57931
صفحه از 315
پرینت  ارسال به