221
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

«سليم‌السند» در استنباط احکام به کار می‌آید. در میانه این آسان‌گیری و سخت‌گیری، وی محکی برای ارزیابی احادیث بر می‌نماید که در نگریستن بدان نگاه یک فقیه را دگرگون می‌سازد. گر چه تا آن روزگار نیز گروهی از فقیهان بویژه شیخ طوسی کم و بیش در استنباط احکام از این محک (= عمل اصحاب) سود می‌جستند اما پافشاری بر آن چونان یک اصل بنیادین در استنباط احکام تا بدین پایه و اندازه از ویژگی‌های مکتب فقهی محقق حلی است که پس از وی _ چنانکه خواهیم دید _ از سوی شاگردانش دنبال شد. وی عمل اصحاب را نشانگر یقینی بودن آن دیدگاه فقهی می‌دانست و این خود جایگاه این اصل را در اندیشه وی بیشتر می‌نماید.۱

نکته دیگری که در سخنان وی به چشم می‌خورد و بسا از نکته پیشین ارزشمند‌تر و بنیادی‌تر باشد دیدگاه محقق درباره روایت راویان ضعیف است. وی بر آن باور بود که: «لامصنِّفَ إلّا و هو قد يعمل بخبر المجروح کما يعمل بخبر الواحد المعدَّل» این سخن وی جز آنکه با دیدگاه ابن ادریس که عمل به خبر واحد را مایه نابودی اسلام می‌دانست یکسر در ستیز است نشان دهنده دگرگونی اندیشه فقیهان شیعه در سده هفتم در سنجش با فقیهان سده پنجم وششم _ که بیشتر آنان از مکتب سیّد مرتضی پیروی می‌کردند _ نيز هست.

از این‌رو در یک نگاه کلی می‌توان گفت: در این روزگار بخشی از ابعاد فقه شیعه به واقع‌گرایی نزدیک شد _ برای نمونه در موضوع پذیرش برخی روایات ضعیف _ گو اینکه به دلایلی _ که پس از این درباره آنها بیشتر خواهیم خواند _ در برخی ابعاد _ مانند آن که اصل اولی را بی‌اعتباری روایات فاسد المذهب‌های راستگو دانستند

1.. چرا محقق «عمل اصحاب» را اینچنین ارزشمند می‌دانست و بر آن پای می‌فشرد؟ در پاسخ می‌توان گفت وی پیشینۀ شش سده‌ای فقه شیعه را _ که بزرگان بسیاری در آن بالیدند و به فراز فقاهت رسیدند _ پیش چشم داشت. بسیاری از آنان به روزگار امامان نزدیک بودند و نگاشته‌های آنان در دسترس محقق بود. طبیعی بود که وی چونان دانشوری ژرف‌اندیش نمی‌توانست این همه را نادیده انگارد و بگوید: عمل کردن و نکردن آنان به یک حکم یکسان است.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
220

آنچه گذشت دیدگاه محقق بود درباره خبر ضعیف در تنها نگاشته اصولی وی که اکنون در دست ماست. اکنون بنگریم که وی در عمل با روایت‌های ضعیف چگونه روبرو می‌شده است.

دوم: حدیث ضعیف در «المعتبر»

محقّق در دیباچه المعتبر در جستار «سنت» نخست خبر متواتر و واحد را باز می‌شناساند و سپس نکته‌ای بس در خور درنگ را گوشزد می‌کند. بنگرید:

«ثم السنة إمّا متواترة، و هی ما حصل معها العلم القطعی باستحالة التواطؤ و خبر واحد: و هو ما لم یبلغ ذلک، مسنداً کان و هو ما اتصل المخبرون به إلی المُخْبِر، أو مرسلاً، و هو ما لم یتصل سنده. فالمتواتر حجة لإفادته الیقین، و کذا ما أُجمع علی العمل به، و ما أجمع الاصحاب علی اطراحه فلا حجة فیه.

مسألة: أفرط (الحشویة) فی العمل بخبر الواحد حتی انقادوا لکلّ خبر، و ما فطنوا ما تحته من التناقض، فإنّ من جملة الأخبار قول النبیّ صلی الله علیه و آله: (ستکثر بعدی القالة علیّ) و قول الصادق علیه السلام: (إنّ لکل رجل منا رجل۱ یکذب علیه) و اقتصر بعض عن هذا الإفراط فقال: کل سلیم السند یعمل به، و ما علم أنّ الکاذب قد یلصق، و الفاسق قد یصدق، و لم یتنبه أنّ ذلک طعن فی علماء الشیعة و قدح فی المذهب، إذ لا مصنِّف إلا و هو قد یعمل بخبر المجروح کما یعمل بخبر الواحد المعدَّل. و أفرط آخرون فی طرف رد الخبر حتی أحال العمل به عقلاً و نقلاً، و اقتصر آخرون فلم یروا العقل مانعاً، لکنّ الشرعَ لم یأذن فی العمل به، و کل هذه الأقوال منحرفة عن السنن، و التوسط أصوب، فما قبله الأصحاب أو دلّت القرائن علی صحّته عُمل به، و ما أعرض الأصحاب عنه أو شذّ، یجب اطراحه.۲

سخن محقق نکته‌هایی ارزشمند را از گونه نگاه فقیهان آن روز به حدیث بر می‌نماید. از یک سو اندیشه‌ای فقهی را به نمایش می‌نهد که در پذیرش احادیث بسیار آسانگیر بودند و از سوی دیگر گروهی را که می‌پنداشتند تنها حدیث

1.. در نسخۀ مورد استفادۀ ما «رجل» آمده است ولی در این جمله «رجلاً» صحیح است.

2.. المعتبر، ج۱، ص۲۹.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 57907
صفحه از 315
پرینت  ارسال به