81
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

که پس از اين خواهد آمد _ بر سر زبانها افتاده است. مشهوراتی که میان آن و واقعيت حديث شيعه در سه سده نخست فرسنگها راهِ ناپيموده است. از اين رو در اين بخش آهنگ آن ندارم که همان سخنان را که ديگران درباره الکافی گفته‌اند باز گويم و درباره آن گفتگو کنم: آيا احاديث الکافی قطعی الصدور است؟ آيا کلينی را قرائنی برای اعتبار احاديثش بوده است؟ سخن اخباريان درست است يا اصوليان؟ و... اين پرسشها و جز آنها همگی در فضایی به میان آمده‌اند که در آن، نگاهها به حديث شيعه از اساس بر پايه‌ای نادرست بنا نهاده شده است.

اين گونه پرسشها _ چنانکه پس از اين خواهد آمد _ در فضایی که دانش اصول به سختی بر آن چيره شده بود دانشوران متأخر را به تکاپو واداشت. ناخودآگاه پاسخها و روند گفتگو درباره اين پرسشها به جای آنکه در بستری تاريخی حديثی راه پويد به آغوش دانش اصول آمد و بیش از هر چيز رنگ و بوی گفتمان‌های اصولی را به خود گرفت. گفتمانهایی که گاه با واقعیت خارجی هیچ تناسبی ندارد.

دوم: بهره‌گیری از نگاشته‌های ثقات و برخی ضعفا و تحلیل این رویکرد

يکی از محور‌های عملکرد شيخ کلينی رحمه الله بهره‌گیری از نگاشته‌های ياران امامان علیهم السلام بود که بیشتر آنها از روزگار امام صادق علیه السلام تا سالهای پايانی غيبت صغری به نگارش درآمده بود. نمونه را، وی در چند جا از کتاب خود ديدگاههای فقهی يونس بن عبدالرحمن،۱ فضل بن شاذان،۲ ابن أبی عمير۳ و برخی ديگر از ياران امامان علیهم السلام۴ را بازگو کرده است. گاه حتی نشانه‌های اختلاف ديدگاه دو فقيه بزرگ شيعه در آن روزگاران _ يونس و فضل _ نيز دراين گزارش‌ها به چشم می‌خورد.۵

1.. الکافی، ج۵، ص۵۷۰ که بسيار دراز دامن است، ج۷، ص۸۳، ۱۱۵و ۱۱۸.

2.. همان، ج۷، ص۸۸، ۹۸، ۱۰۵، ۱۱۶، ۱۲۰، ۱۴۲، ۱۶۶و ۱۶۸ و... .

3.. همان، ج۴ ص۳۹۴ که ابن ابی عمیر دیدگاهی فقهی را از«بعض أصحابه» نقل می‌کند که ظاهراً دیدگاه خود او نیز همان بوده است، ج۵، ص۱۶۹، ج۶، ص۱۱۰، ۴۱۹، ج۷، ص۲۴، ۲۱۸.

4.. الشیخ الکلینی البغدادی، ص۲۳۴ که از برخی ديگر از ياران امامان علیهم السلام نيز نام می‌برد که ديدگاههای آنان در الکافی بازتاب يافته است.

5.. الکافی، ج۷، ص۱۱۸.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
80

گرچه نجاشی او را بزرگ شيعیان ری به شمار آورده است۱ با اين حال بیشترين روايت‌ها در الکافی از راوی بسيار برجسته قم علی بن ابراهيم قمی است. بر پايه داده‌های برنامه درایة النور تنها روايت‌های کلينی از علی بن ابراهيم بیش از 5600 روايت است۲ . اگر روايت‌های وی از ديگر استادان شناخته شده قم مانند محمد بن يحیی العطار (بیش از 4800 روايت)۳ را نيز بر آن بیفزائيم ديگر هيچ کس در اين نکته گفتگو نخواهد داشت که الکافی بیش و پيش از هر چيز نماينده مکتب حديثی قم است.

يکم: دیدگاه‌های گوناگون درباره تفسیر احادیث ضعیف «الکافی»

اکنون بنگريم که کلينی نسبت به آنچه در روزگاران پسين حديث ضعيف خوانده شده چه نگاه و ديدگاهی داشت. بر پايه داده‌های یک بررسی احاديث ضعيف الکافی بیش از 6300 حديث است.۴ اگر بخواهيم می‌توانيم چونان برخی به همين چند جمله بسنده کنيم و بگوييم: «پيشينيان و از آن میان کلينی بر خلاف پسينيان قرائنی داشتند که بر پايه آن بسياری از احاديثی را که متأخرين ضعيف می‌پندارند، معتبر می‌دانستند، اما اکنون آن نشانه‌ها در دست ما نيست و از اين رو ما را چاره‌ای جز آن نيست که تنها به سند بسنده کنيم و از اين راه اعتبار يا بی‌اعتباری احاديث را برسيم».

اين سخن و مانند آن را بسيارخوانده‌ایم. بهره اين سخن جز آن نيست که خواننده را نخست به دريغ و افسوس وا دارد و آنگاه او را به راهی در آورد که بهترين نام آن چنانکه برخی پژوهشگران گفته‌اند فرمولی کردن رجال و حديث و فقه است. اين پاسخ بیشتر بازگفت همان مشهوراتی است که از سده هفتم و پس از آن _ به دلايلی

1.. رجال النجاشی، ص۳۷۷: «شيخ أصحابنا فی وقته بالری و وجههم...».

2.. برنامۀ درایة النور، بخش اسناد، گزینۀ «راوی»، قسمت «سند».

3.. همان منبع.

4.. بر پایۀ آمار برنامۀ درایة النور (بخش اسناد، قسمت «سند»، گزینۀ آمار) و مبانی رجالی طراحان آن. برای آماری دیگر نک: لؤلؤۀ البحرین، ص۳۷۷.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 57933
صفحه از 315
پرینت  ارسال به