زمان بالا رفتن امام علی(ع) از شانه های پیامبر(ص)

نقل هاى اين حادثه بس فراوان است . به گفته علّامه عالى قدر ، عبد الحسين امينى ،[۱]پيشوايان حديث و تاريخ ، آن را گزارش كرده اند ، بى آن كه در سندهاى آن خدشه كنند و در نقل آن ، ترديد روا دارند . آنچه اندكى كاوش مى خواهد و نيازمند تحقيق و تفحّص و روشن سازى است ، زمان وقوع حادثه است .

گردآورى و دسته بندى انبوه نقل ها و گزارش هاى بسيار فراوان در اين زمينه ، نشان دهنده آن است كه نقل ها چهار گونه اند:

۱ . برخى گزارش ها ـ كه بسيار فراوان اند ـ ، بدون تصريح بر زمان وقوع حادثه ، در پايان نقل آورده اند كه على عليه السلام فرمود :

يكى از بت ها را پرتاب كردم كه مانند شيشه خُرد شد . سپس فرود آمدم و من و پيامبر خدا از يكديگر سبقت مى جستيم تا در [كنار ]خانه ها پنهان شويم ، مبادا كسى ما را ببيند .[۲]

۲ . گزارش ديگر ، گوياى اين است كه حادثه در شب خروج پيامبر خدا از مكّه انجام گرفته است .[۳]

۳ . در گزارشى ديگر تصريح شده است كه پيامبر خدا ، همراه امام على عليه السلام از خانه خديجه عليها السلام به راه افتاده اند و پس از شكستن بت ها بازگشته اند .[۴]

۴ . نقل آخر تصريح دارد كه اين حادثه در جريان فتح مكّه بوده است .[۵]

سه دسته اوّل گزارش ها نشان مى دهد كه حادثه بايد قبل از هجرت و در اوج خفقان و اختناق مشركان اتّفاق افتاده باشد و گمان قوى نيز همين را تأييد مى كند ، اگر چه بعيد نمى نمايد كه حادثه دو بار اتّفاق افتاده باشد ؛ يعنى پيامبر خدا در آن هنگامه هول و هراس و در فضاى تاريك قبل از هجرت ، اين حركت بزرگ و شرك زدا را همراه على عليه السلام انجام دادند و طبيعى مى نمايد كه مشركان ـ كه مكّه ، مسجد الحرام و كعبه را در اختيار داشتند ـ ، دگربار ، بت ها را بر جاى نهاده و كعبه را آلوده باشند و آن گاه در فتح مكّه ، براى آخرين بار ، اين حركت عظيمْ تكرار شده باشد .

برخى از محدّثان و عالمان ، اين تعدّد را احتمال داده اند . علّامه مجلسى كه در جايى از بحار الأنوار ، گزارش هاى مربوط به فتح مكّه را آورده ، در جايى ديگر ، به نقل هاى ديگر اشاره كرده و نوشته است:

امّا اين كه شكستن بت ها در فتح مكّه بوده باشد ، از اين حديث و نيز بيشتر احاديث وارد شده در اين موضوع ، استفاده نمى شود ؛ بلكه صراحت برخى احاديث و ظهور برخى ديگر ، گواه وقوع آن پيش از هجرت است. پس مى توان با قول به تعدّد واقعه ، ميان اخبار ، جمع كرد.[۶]

احمد بن محمّد بن علىّ بن احمد عاصمى (م ۳۷۸ ق) ، از اديبان و عالمان قرن چهارم خراسان ، در كتاب ارجمند زين الفتى فى شرح سورة «هل أتى» نيز همين احتمال را داده است .[۷]